Dzisiejszy dzień zapisze się wyraźnymi zgłoskami w kalendarzu mojego życia. 21 lipca 2016 roku zakończyłem czytać jedną z najtrudniejszych, a przy tym najobszerniejszych, książek jakie wpadły mi w ręce. Po „Archipelag Gułag” sięgnąłem z trzech zasadniczych powodów. Po pierwsze interesuje mnie tematyka łagrów, obozów i zesłań, miałem okazję czytać Szałamowa, Dostojewskiego i kilku mniej znanych autorów. Po drugie Sołżenicyn został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury, a to zawsze stanowi pewien wyznacznik i bodziec do zapoznania się z bibliografią autora. Wreszcie „Archipelag” opiewany był przez całą masę krytyków, znajomych i znawców jako dzieło wybitne, zmieniające życie. Nie bez przyczyny dziennik Le Monde zamieścił go na liście 100 pozycji najlepszych w historii. Tak więc moje intencje i oczekiwania były jak najlepsze. Nie spodziewałem się przyjemnej lektury. Te 1700 czy 1800 stron miało odcisnąć piętno na moim życiu, na patrzenie na systemy władzy i bliźnich. I tak pewnie by było, ale…
Mam wrażenie, że o dziejach Archipelagu można pisać na wiele sposobów. Można to robić z punktu widzenia historycznego (główne wydarzenia, daty, miejsca), osobistego (dziennik), reportażowego czy nawet beletrystycznego. I każda z tych metod ma swoje uzasadnienie i czyta się je z zapartym tchem. Sołżenicyn poszedł jednak inną, polityczną drogą, czym zepsuł mi odbiór książki. Powiem więcej, mam wrażenie, że aby każdy z czytelników mógł lepiej odczuć uczucie katorgi jaka dotyka bohaterów dzieła, zafundował nam, współczesnym pracownikom korporacji, swoistą literacką katorgę – nie tylko z uwagi na rozmiary książki, ale też styl pisania. Moim głównym zarzutem są ciągłe wtrącenia autora, jego osobiste uwagi, narzucanie swojego punktu widzenia, odwoływanie się i wytyczanie zarzutów względem krytyków jego osoby i jego książek, wreszcie monotonny i krzykliwy ton wypowiedzi. Ja już po pierwszych 200 stronach marzyłem aby tę książkę odłożyć na półkę. Co mnie trzymało w postanowieniu doczytania do końca to sporadyczne opisy losów bohaterów, od donosów i aresztowań począwszy, przez lata spędzone w obozie aż po wyjście na zesłanie. Tyle historii, które zostały tu poruszone, starczyłyby na 100 ciekawych książek i jeszcze więcej dzieł filmowych. Ale mam wrażenie, że Sołżenicyn traktował te historie zbyt pobieżnie. Kogoś aresztowano za wbicie szpilki w gazetę w znajdujące się tam oblicze Stalina – to naprawdę oburzające, warto o tym mówić, ale czemu tylko 3 zdaniami, po których następuje kilkunastostronicowa tyrada na temat tego jak tak można? W tej chwili dla mnie to anegdota, nie zaś wiarygodna historia przedstawiająca losy człowieka. Ja nie potrafiłem poczuć jego bólu, bo go nie poznałem. Jestem przekonany, że wartościowego materiału jest tu około 1/3 objętości dzieła. Pozostałe elementy to myśli Sołżenicyna, z którymi trudno się nie zgodzić, ja wolałbym jednak dojść do nich sam.
Zupełnie nie rozumiem sensu wstawienia rozdziału o odbiorze Iwana Denisowicza. Brzmiało jak stenogram rozprawy sądowej.
Jestem wdzięczny Sołżenicynowi za niezwykłą odwagę, ogrom pracy i prawdę. Pod tym względem „Archipelag” stanowi szczyt ludzkich osiągnięć w dziedzinie literatury. Do tego fantastyczna historia ucieczki dwóch więźniów, która na zawsze zapadnie mi w pamięć (tu autor oddał głos samym bohaterom i nie da się ukryć to było najlepsze co mógł zrobić). Polityczny styl pisania i skupienie się nie na tym, co w tej chwili, po 50 latach od napisania jest moim zdaniem najważniejsze, sprawia że nie polecę tej książki nikomu.
Jeśli miałbym wybrać między „Opowiadaniami Kołymskimi” i „Archipelagiem Gułag”, nie zastanawiałbym się nawet sekundy. Sięgajcie po Szałamowa.

Dzisiejszy dzień zapisze się wyraźnymi zgłoskami w kalendarzu mojego życia. 21 lipca 2016 roku zakończyłem czytać jedną z najtrudniejszych, a przy tym najobszerniejszych, książek jakie wpadły mi w ręce. Po „Archipelag Gułag” sięgnąłem z trzech zasadniczych powodów. Po pierwsze interesuje mnie tematyka łagrów, obozów i zesłań, miałem okazję czytać Szałamowa, Dostojewskiego i...