Bardzo dobra książka – kompletny obraz państwa Rosjan oraz podbitych przez nich innych społeczności, które wchodziły w skład imperium carów, od skromnych, normańskich początków, aż po XX-wieczną dramatyczną zapaść prowadzącą do rewolucji. Jest z pewnością wiele powodów dla których warto zainteresować się tą książką, jednak moim zdaniem najciekawsze są dwa wątki.
Po pierwsze: Pipes wyjaśnia, dlaczego rozwój Rosji poszedł w stronę rolnictwa i ekspansji terytorialnej, dlaczego głównymi klasami społecznymi byli chłopi i ludzie służący władcy – a nie kupcy i rzemieślnicy (a później – przemysłowcy i robotnicy), dlaczego mimo ogromnych bogactw surowcowych potencjał przemysłowy carskiej Rosji był znikomy.
Po drugie: Autor pokazuje jak władcy Rosji krok po kroku zdobywali coraz więcej władzy, dochodząc do stanu, w którym żadna klasa społeczna ani organizacja (np. kościelna) nie była na tyle silna, aby negocjować z władzą na temat warunków częściowej zmiany ustroju – wszyscy byli zdani na łaskę lub niełaskę carów, lub osób sprawujących władzę w ich imieniu, i w końcu jedyną drogą dla niezadowolonych pozostało pozbycie się władcy…
Obydwa wspomniane wątki (i wiele innych, zawartych w książce) prowadzą w sumie do identycznej konkluzji: Rosja tylko pod względem geograficznym była państwem częściowo europejskim, bo konstrukcja państwa została „odziedziczona” po Mongołach. Od czasu do czasu oczywiście zdarzało się, że Rosją rządzili ludzie którzy mieli jakiś kontakt „z zachodem”, ale ich wpływ bywał krótki i powierzchowny. Natomiast sposób organizacji państwa oraz relacje między władzą i poddanymi były typowo „wschodnie”: brak ustalonych norm prawnych, uznaniowość wszelkich decyzji władzy, przez długi czas – praktyczny brak własności prywatnej, pod koniec caratu – ogromny wzrost uprawnień służb policyjnych i tak dalej… Po przeczytaniu można przestać się zastanawiać, dlaczego akurat w Rosji rewolucja komunistyczna zakończyła się sukcesem i budową „nowego świata”, który w dużym stopniu przypominał „stary” – tutaj Pipes pokazuje analogie między państwem stepowych koczowników, państwem carów oraz – od czasu do czasu wybiegając w przyszłość – ZSRR.

Bardzo dobra książka – kompletny obraz państwa Rosjan oraz podbitych przez nich innych społeczności, które wchodziły w skład imperium carów, od skromnych, normańskich początków, aż po XX-wieczną dramatyczną zapaść prowadzącą do rewolucji. Jest z pewnością wiele powodów dla których warto zainteresować się tą książką, jednak moim zdaniem najciekawsze są dwa wątki.
Po...