Alice Munro to mistrzyni krótkiej formy literackiej – tak uzasadniła swój werdykt Akademia Szwedzka przyznając kanadyjskiej pisarce Nagrodę Nobla w 2013 roku. Czytanie kolejnych tomów jej opowiadań, które regularnie ukazują się teraz na półkach naszych księgarń, tylko utwierdza, że nie ma w tym zdaniu żadnej przesady. Nad prozą Alice Munro można się tylko rozpływać w zachwycie, co autorka niniejszej recenzji będzie czynić.

Pisząc o „Jawnych tajemnicach”, które swoją premierę miały 20 lat temu, nietrudno popaść w banał. Bo wystarczyłoby powiedzieć, że Munro w brawurowy sposób portretuje w tych opowiadaniach codzienność i zwykłość. Jej bohaterkami jak zwykle są kobiety, ale ona sama zdecydowanie nie jest autorką tylko dla kobiet. Jej opowiadania mają wydźwięk uniwersalny i nie są kierowane do konkretnej płci. Nie można ich zaszufladkować. Bo to historie, które po prostu są interesujące. Jak opowiadanie o młodej wdowie, która dobrowolnie idzie do więzienia za zbrodnię, której nie popełniła albo inne, o kobiecie, która nie może zapomnieć o byłym mężu, więc pisze do niego listy pod pseudonimem. Co symptomatyczne dla opowiadań zawartych w „Jawnych tajemnicach”, to, co początkowo wydaje się ich głównym tematem, prawie nigdy nim nie jest. Widać to szczególnie w dwóch opowiadaniach mówiących o zniknięciu młodych dziewcząt, w których temat ten jest tylko pretekstem do opowieści o zupełnie innych osobach i ich historiach. Opowiadania Munro nigdy nie są oczywiste, zawsze zostawiają czytelnika ze znakiem zapytania: dotyczącym dalszych losów postaci, ich motywacji czy tego, co naprawdę się wydarzyło w ich życiu. Podobnie, jak chociażby w „Uciekinierce”, tak i tutaj ogromną wagę autorka przywiązuje do przeszłości swoich bohaterów, chcąc nam powiedzieć, że przeszłość zawsze nas determinuje, choć z czasem patrzymy na nią inaczej niż wtedy, gdy była teraźniejszością.

Opowiadania Munro tylko z pozoru są o niczym. Tak naprawdę znajdziemy w nich odbicie własnych dylematów, tęsknot i marzeń. Uosobionych przez kobiety, ale przecież nie tylko im znanych. Relacje damsko-męskie, zdrady, miłosne zawody, rozczarowania, niespełnione pragnienia, poczucie winy – łatwo się w tych tematach odnaleźć. To dlatego tak dobrze się „Jawne tajemnice” czyta – bo są w nich prawdziwe, intensywne emocje, których każdy z nas kiedyś doświadczył. Jest w nich też melancholia i refleksyjność – dlatego po każdym kolejnym opowiadaniu trzeba sobie dać czas na chwilę zadumy.

Opowieści zawarte w „Jawnych tajemnicach” są niezwykle spójne, co staje się kolejnym znakiem ich wyjątkowości. Łączy je miejsce akcji – przeważnie jest to kanadyjska prowincja, przedział czasowy – od schyłku XIX wieku do lat 60. wieku XX – a nawet bohaterowie – niektóre te same nazwiska przewijają się w tle wielu opowiadań. Te zwykłe historie nie miałyby jednak być może takiej siły oddziaływania, gdyby nie sposób opowiadania, jaki cechuje Munro. A ona bawi się literaturą, zabawiając czytelnika nie tylko treścią, ale i formą swoich opowiadań. Niektóre rozpięte są między listami, inne jest swoistym opowiadaniem w opowiadaniu, a w opowiadaniu otwierającym zbiór, autorka tworzy swego rodzaju łańcuszek bohaterów, porzucając jednych, by dać głos drugim i w ten sposób pokazać historię z różnych perspektyw. Ciekawie opowiadać o (pozornie) szarej codzienności umie niewielu, a Munro tę sztukę opanowała do perfekcji.

Malwina Sławińska