Barcelona albo śmierć. Wbrew pozorom to nie hasło fanatycznych kibiców piłkarskich ani radykalnych Katalończyków. To motto wielu Afrykańczyków, którzy za wszelką cenę pragną przeprawić się na Stary Kontynent. Najczęściej jednak ich marzenia o Europie kończą się gdzieś na szlakach tranzytowych przecinających wzdłuż i wszerz północną Afrykę. Nieoficjalne trasy wiodące ku newralgicznym punktom na południowej granicy Unii Europejskiej uczęszczane są tłumnie przez potencjalnych nielegalnych imigrantów. Tam też spotyka ich Stefano Liberti, autor reportażu „Na południe od Lampedusy”. Wsłuchując się w ich głosy tworzy wnikliwą mapę tego zjawiska.

Tytułowa Lampedusa to zaledwie wierzchołek góry lodowej. Bywa też przedsionkiem raju na morzu złudzeń. Wie o tym Liberti, dlatego zgłębia temat na wszystkich dostępnych frontach (ciągnących się od Senegalu przez Niger po Libię czy Algierię). Spotyka tam ludzi, którzy utknęli w środkowym bądź nawet początkowym etapie swojej wyprawy – zostawieni sami sobie bez środków na powrót czy dalszą drogę. Autor poznaje również doświadczenia imigrantów mających Europę na wyciągnięcie ręki (jak w Maroku) – mimo, że od celu dzieli ich kilkanaście kilometrów jest on zupełnie nieosiągalny.

Za „podróżami rozpaczy” kryją się nie tylko ludzie i ich historie, ale również próba zrozumienia przyczyn takiego stanu rzeczy. Każdy region odwiedzany przez autora ma własną specyfikę zjawiska nielegalnej emigracji. Liberti podchodzący z wielką empatią do swoich rozmówców nie szczędzi słów krytyki wobec Unii Europejskiej. Przerzucanie się odpowiedzialnością co do losu uciekinierów jest na porządku dziennym. Również Afrykańczycy widzą sprzeczność w działaniach UE, a samo ich podejście do Europy jest ambiwalentne: Dla wielu emigracja była zadośćuczynieniem za poniesione krzywdy, swoistym odwetem Afryki na Europie, która najpierw ją wykorzystała, a potem pozostawiła własnemu losowi.

Na szlakach migracyjnych ku Europie niezmiennie krzyżują się desperacja i nadzieja, ubóstwo i marzenia o lepszym życiu, ucieczka i zastój, odwaga i strach. Stefano Liberti skrupulatnie odnotowuje te nastroje wśród napotkanych osób. Nie ogranicza się jednak tylko do roli bezstronnego obserwatora – wyciąga wnioski, odsłania niewygodną prawdę. Tym sposobem uświadamia jak niewiele wiemy o problemie, skupiając się jedynie na jego tragicznych skutkach. Media znacznie upraszczają sprawę. Rzadko kto zadaje sobie trud, by wniknąć głębiej i skierować wzrok dalej, na południe od Lampedusy.

Anna Aniszczenko

Cytat: „Na południe od Lampedusy”, Stefano Liberti, wyd. Czarne, 2013 r.