To pytanie, retoryczne zresztą, wciąż kołacze się w głowie po lekturze najnowszej książki Doroty Wodeckiej. Autorka pyta o Polskę i szeroko rozumianą polskość znanych pisarzy. W krzyżowy ogień pytań bierze m.in. Joannę Bator, Hannę Krall, Tomasza Piątka, Mariana Pilota, Eustachego Rylskiego, Andrzeja Stasiuka, Szczepana Twardocha czy Krzysztofa Vargę. Ustawieni według starszeństwa prezentują rozmaite poglądy, czasami kontrowersyjne, a na pewno uczciwe i bezkompromisowe. Ilustracyjny komentarz do każdego rozdziału nakreślił Jacek Gawłowski.

Wywiady zebrane w książce są szczere, nawet intymne. A przede wszystkim bolesne, bo odsłaniające nagą prawdę o rozmówcach (mocny wywiad z T. Piątkiem) i o nas samych. Padają więc podstawowe pytania o patriotyzm, stosunek do ojczyzny, kościoła i wiary oraz kwestię, której nie sposób uniknąć, czyli osławioną katastrofę smoleńską. Ale niejako zmuszając swoich rozmówców do zdiagnozowania państwa, Wodecka prowokuje ich podstępnymi pytaniami do zwierzeń (czy raczej zeznań) bardziej osobistych. A ci dają się podejść i choć poniewczasie próbują się od odpowiedzi wymigać, nie bardzo im się to udaje.

Autorka bywa bezlitosna dla swoich rozmówców, zachowując przy tym szacunek i nie zniżając się do poziomu zwykłego brukowca w poszukiwaniu taniej sensacji. Nie można jej też zarzucić braku kompetencji. Niejednokrotnie zaskakuje interlokutorów znajomością ich twórczości, podczas gdy oni sami bywają zdziwieni faktem, że coś podobnego wyszło spod ich pióra. Zadając frapujące i celne pytania obiera ich jak cebulę warstwa po warstwie, by dotrzeć do samego sedna i otrzymać odpowiedź, która ją usatysfakcjonuje a czytelnika zaskoczy. Zresztą szanowni literaci również nie próbują krygować się przed czytelnikiem i przytaczają rozmaite fakty z życia: Piątek mówi na przykład o narkotykowym uzależnieniu, a Stasiuk wspomina mamę.

Ta różnorodność sprawia, że ani przez chwilę nie jest nudno, a bywa i straszno, i śmieszno. Z rozmów wyłania się obraz Polski przaśnej i wąsatej, z pejzażem poznaczonym licznymi krzyżami, w tle widać wojujący katolicyzm i słychać zbiorowe histerie. Ojczyzna stała się areną, gdzie każdy chce coś powiedzieć, bez względu na to, czy ma coś do powiedzenia.* Marian Pilot rozprawia się z mitem romantycznych pisarzy i poetów, wszechobecną obłudą. Według Joanny Bator polski katolicyzm niczym nie różni się od talibanatu, tyle że występuje w wersji słowiańskiej. A Polak ma być nieszczęśnikiem, bo inaczej nie będzie Polakiem*, trafnie konkluduje Krzysztof Varga. Podczas poszukiwania bohatera narodowego padają ostre słowa pod adresem polskości, patriotów, używania języka nienawiści. Tropienie odmieńców i obcych, których trzeba zniszczyć, to już niemal sport narodowy. Wywiad z Andrzejem Stasiukiem nabiera dramatyzmu z każdym przejechanym kilometrem (nie tylko ze względu na treść), jako że ma miejsce podczas - brawurowej niekiedy - jazdy samochodem.

Nie rozumiem polskiego kultu klęski* mówi Szczepan Twardoch. Jego pogląd zdaje się potwierdzać reszta rozmówców. A czytelnik, dając się zaprosić do „Poloneza na polu minowym” ma okazję zastanowić się nad swoim rozumieniem pojęć patriotyzm czy ojczyzna.  I przede wszystkim posłuchać (przeczytać) ciekawych rozmów. To książka, która – choć banalnie to brzmi – zmusza do przemyśleń na temat rzeczywistości, w której przyszło nam żyć. Nie da się jej tak po prostu odstawić na półkę, warto do niej co jakiś czas wracać. A za kilka lat można będzie porównać, czy coś się w zagadnieniach poruszanych Dorotę Wodecką przez zmieniło.

Tytuł jest cytatem z utworu Kazika "Jeszcze Polska"
Cytaty pochodzą z recenzowanej książki.

Magdalena Świtała