[Lata wojen, Peter Englund]
Od pewnego czasu XVII wiek stał się interesującym okresem dla powieściopisarzy, także w Polsce. Wydaje się jednak, że beletrystyki poświęconej Wojnie Trzydziestoletniej nie ma zbyt dużo na rynku, zwłaszcza napisanej z perspektywy szwedzkiej, a takie właśnie są „Lata wojen”. Autor zdecydował się na nietypowe podejście do tematu, ponieważ zamiast skupić akcję na wybranym bohaterze lub ich grupie postanowił scharakteryzować Europę podczas wymienionego konfliktu, sięgnąć do wnętrza dziedziny jaką jest wojna, a występujących „aktorów” opisać niejako obok. Ostatecznie dostajemy powieść historyczną, gdzie na kilkuset stronach zawarto bogate losy naszej części kontynentu w burzliwym okresie starcia, w którym wzięły udział (pośrednio lub bezpośrednio) niemal wszystkie państwa europejskie.
Umieszczenie akcji w wymienionym okresie wpływa na odbiór dzieła. Skoro fabuła rozgrywa się 350 lat temu to można się spodziewać dworskiego ceremoniału, salonowego stylu, szlacheckich mód czy całego codziennego folkloru. Jest to o tyle interesujące, że Peter Englund jako historyk przedstawia nam szwedzką perspektywę, która dla – jak mi się zdaje – nie-Skandynawów jest nieco egzotyczna. Wizja jakiegoś półdzikiego kraju gdzieś na rubieżach Europy z nieprzyjaznym klimatem i ludźmi mówiącymi dziwnym językiem właściwie towarzyszy nam w czasie czytania nieustannie. Autorowi trzeba przyznać, że motywacje bohaterów zostały zarysowane w sposób przekonujący, co w połączeniu z dobrze wytłumaczoną północną specyfiką sprawia, że dostajemy całkiem przekonujące i niejednowymiarowe postacie.
Ważnym elementem książki jest obrazowe ukazanie siły niszczycielskiego żywiołu jakim jest wojna, a w szczególności konflikt 1618-1648. Autorowi udało się we właściwy sposób pokazać na czym polegała paneuropejskość tego starcia, które rozpoczęło się jako wojna religijna, ale dosyć szybko przeistoczyło się w wojnę o rywalizację o hegemonię. Znajdziemy tu mnóstwo opisów zniszczeń i strat spowodowanych nie tylko przez same bitwy (co rozumie się samo przez się), ale także przez rabunkową politykę, liczne grabieże czy maszerujące armie. Opisy nie są może bardzo naturalistyczne – przez co nie szokują aż tak mocno – lecz ich nagromadzenie daje pełny obraz ówczesnej sytuacji np. ludności cywilnej, która jak to zwykle bywa ponosi największą cenę rozgrywek polityków.
Peter Englund sięga jednak nieco głębiej i stara się ukazać przemiany społeczne, jakie następowały w efekcie pewnych działań władców, sytuacji wojennej oraz upływu lat. Jest to bardziej socjologiczny aspekt „Lat wojny”, ale dosyć trafnie wpisuje się w ludzki dramat, jaki towarzyszył społecznościom krajów zaangażowanych w konflikt. Lżejszą tego odmianą są opisy zwyczajów dworskich bądź najnowsze style w modzie i architekturze, które przyniósł ze sobą XVII wiek. Tematyka jest odrobinę zarysowana tak, aby dać pewien pogląd na sprawę, ale bez przesadnego wnikania w szczegóły.
Największą bolączką powieści Englunda wydaje się brak spójności pomiędzy pewnymi warstwami opowieści i przypominający miejscami zbiór niezależnych historii tomik opowiadań. Z racji tego, że autor nie skupia się na wybranym wycinku dostajemy całą mieszankę różnych opowieści, raz lepiej (ukazanie wojny od strony militarnej oraz społecznej), a raz gorzej (cała historia ze szwedzkimi koloniami i faktoriami w Nowym Świecie) ze sobą współgrających. Urwane zakończenie pozostawia pewien niedosyt, a z kolei przeskakiwanie z tematu na temat wprowadza miejscami pewne zamieszanie – przykładowo w trakcie opisu bitwy przenosimy się do opisu zwyczajów u arystokracji, potem trafiamy do gabinetów gdzie toczy się wielka polityka i ostatecznie żaden z pomniejszych wątków nie zostaje dopowiedziany. Najważniejszym z bohaterów uczyniono Erika Dahlberga, ale jego historia także urywa się w pewnym momencie, a do tego „Lata wojny” kończą się tuż po rozpoczęciu Potopu, która to wojna niemal zupełnie nie została opisana. Nie wiadomo tak naprawdę czy jest to książka historyczna ubarwiona nieco bardziej strawnym językiem (dat tu nie brakuje) czy też powieść mocno osadzona w epoce.
Podsumowując, jako powieść historyczna jest to dobra książka, napisana przystępnym językiem, a do tego poruszająca interesującą tematykę. Niekiedy można trafić na fragmenty wierszy poetów z epoki, powiedzonka niektórych wojskowych, bajki opowiadane dzieciom lub piosenki ludyczne co uatrakcyjnia czytanie. Dużą pomocą jest także słownik na końcu książki i poprzedzający go zbiór krótkich biografii co ważniejszych postaci historycznych występujących w „Latach wojen”. Brakuje jednak odpowiedniego dopięcia pod względem technicznym. Niektóre wątki można było wpleść w większe, z innych zrezygnować i przede wszystkim opracować sensowne zakończenie, bo tak okazuje się, że po kilkuset stronach lektury pozostajemy właściwie bez głębszej refleksji.

[Lata wojen, Peter Englund]
Od pewnego czasu XVII wiek stał się interesującym okresem dla powieściopisarzy, także w Polsce. Wydaje się jednak, że beletrystyki poświęconej Wojnie Trzydziestoletniej nie ma zbyt dużo na rynku, zwłaszcza napisanej z perspektywy szwedzkiej, a takie właśnie są „Lata wojen”. Autor zdecydował się na nietypowe podejście do tematu, ponieważ zamiast...