„Alchemia miłości” to bogaty zbiór poezji sufickiej, prezentujący wiersze największych mistyków, wyznawców Allaha. W ten jeden z ciekawszych nurtów kultury perskiej wprowadzają nas utwory ponad 70-ciu poetów tworzących na przestrzeni wieków, począwszy od XI wieku, aż po wiek XX. Wśród nich jest Rumi, najbardziej znany przedstawiciel perskiej poezji mistycznej, ale także wielu innych, których poetycki dorobek wzbogacał i udoskonalał tę literacką tradycję.

Ukazanie zróżnicowanego spectrum form i myśli sufickiej było jednym z ważniejszych założeń książki. Jak czytamy we wstępie: Podstawowym przesłaniem obecnego zbioru jest to, że Rumi nie był sam. (…) Podobnie jak Rumi studiował dzieła swych poprzedników i czerpał z ich dziedzictwa, tak późniejsi twórcy znajdywali inspirację w jego dziełach. Z uwagi na to, że współczesny odbiorca z reguły poznaje Rumiego jako zupełnie samotny głos wyrwany z kontekstu, łato mu przeoczyć fakt, że poeta ten jest częścią żywej tradycji – tradycji istniejącej przed nim i kontynuowanej aż do dnia dzisiejszego.

Autorzy zbioru, David i Sabrineah Fideler, dołożyli starań, by spotkanie z ich książką było nie tylko możliwością poznania nowych, kulturowo odmiennych form poezji, ale także refleksyjnym spotkaniem z tą orientalną tradycją. Obok wielkiego poety poznajemy wiersze Sana’iego (autora pierwszego poematu w języku perskim), Hafeza (klasyka poezji perskiej i tadżyckiej, mistrza poetyckiego gatunku zwanego gazel), Sadiego (poety - derwisza podróżującego po Bliskim Wschodzie), Kermaniego czy Andaliba Kaszaniego i wielu innych. Pomimo odmienności poetyk, różnic między epokami, w których przyszło im żyć i tworzyć, wspólnym mianownikiem jest płynąca z tej poezji suficka refleksja o Bogu, człowieku i ich wzajemnej relacji.

By opisać sufizm, pełen różnorakich odłamów (bractw sufickich) kultywujących różnorodne praktyki religijne, medytacyjne i poznawcze, należałoby zagłębić się w meandry kultury islamu na długi czas. Odwagi dodaje sama książka. Angielscy tłumacze zauważają już w prologu, iż autorzy wierszy, nie ‘przynależą’ wyłącznie do Persji, do świata islamu, czy nawet do samego sufizmu. Podobnie jak Rumi, należą oni do całego świata, a w szczególności do tych, którzy są w stanie doświadczyć istoty ich dzieł i pojąć ich ducha. Wydaje się zatem, że wrażliwość na słowo, refleksyjność czy interpretacyjna otwartość wystarczą. O tym, że jest inaczej, świadczy opis specyfiki perskiej poezji, która pisana jest za pomocą symbolicznego kodu (o czym dowiadujemy się także we wstępie do zbioru). By w pełni zrozumieć i doświadczyć religijnego przesłania zawartego w wierszu, czytelnik powinien ten kod znać. To poważna bariera dla zwykłego czytelnika, niewtajemniczonego w świat islamu. Fidelerowie spieszą z pomocą. Językowa przystępność tłumaczonych wierszy (być może wynikająca poniekąd z faktu, iż na język polski wiersze tłumaczone były z angielskiego przekładu), obszerne wprowadzenie autorów w perską poezję mistyczną, uzupełnione aneksami oraz mini słownikiem wyjaśniającym znaczenie kluczowych motywów i pojęć, sugeruje, iż książka dedykowana jest każdemu, bez względu na jego znajomość kultury perskiej. Co więcej, na podanych stronach internetowych można odsłuchać nagrań oryginalnych wierszy perskich z tłumaczeniem na język angielski.

Nie tylko zachęcające gesty angielskich tłumaczy przekonują, by zmierzyć się z suficką poezją. Także, a może przede wszystkim, jej uniwersalny, duchowy charakter. Sufizm jako mistyczna droga poznania prowadząca do Boga, której ostatecznym celem jest zjednoczenie z nim, nie posiada sprecyzowanej wykładni teologicznej. Sufi wierzy, że przybliżając się do Boga, wyzbywa się własnego, ułomnego ego, wzbogaca swoje poznanie, doświadcza nowych wymiarów rzeczywistości. Częścią tego światopoglądu jest także wiara w jedność wszelkiego stworzenia (wahdat al-wudżud ), utożsamiana często z panteizmem. Tym samy sufizm – nazywany łagodną odmianą islamu – wpisuje się w obecny w wielu religiach i wyznaniach nurt mistyczny, którego uniwersalne i zbieżne przesłania różnicują się na poziomie form wyznawanej transcendencji, praktyk religijnych czy symboliki. Ta uniwersalność niweluje poniekąd bariery wynikające z nieznajomości tematyki i zachęca by sięgnąć po „Alchemię miłości”.

To, co mnie osobiście skłoniło do zapoznania się z książką, to kontrowersje jakie zawsze wzbudzał mistycyzm w kulturze chrześcijańskiej. Jakkolwiek obecny w niej od początku, postrzegany początkowo jako herezja, okupiony wieloma ofiarami skazanymi przez władze kościelne za odszczepieństwo i bezbożność, z czasem przyczyniał się do reformatorskich zmian w instytucji Kościoła (postaci takie jak św. Franciszek z Asyżu, św. Teresa z Ávili, św. Jan od Krzyża czy Jakob Boehme). Podobnie jak w innych religiach, także w chrześcijaństwie mistycyzm wpłynął na rozmaite dziedziny sztuki, w tym na literaturę i poezję. I także tu przejawiał się w różnorodnych formach obrazowania i odmiennych poetykach, operując jednak pewną wspólną symboliką. Należały do niej mistyczne wyznania nawiązujące do poezji miłosnej, które właśnie w chrześcijaństwie wzbudzały gorące polemiki, począwszy od biblijnej „Pieśń nad pieśniami”.

W „Alchemii miłości” dominują wiersze celebrujące chęć poznania i zbliżenia się do Boga, które operują miłosną, erotyczną momentami symboliką. W poezji sufickiej bowiem mistyk dąży do zatracenia się w Bogu, jak kochanek szuka zatracenia w miłosnej ekstazie. Autorzy tomu celowo chcieli zwrócić uwagę na transformacyjną siłę miłości, która w sufizmie jest jedną z dróg poznania Boga i prawdziwej rzeczywistości. Bo tylko miłość, według sufich, może sprawić, że człowiek wyzbędzie się swojego egocentryzmu. Swobodą z jaką prezentowane jest powyższe przesłanie - zarówno na płaszczyźnie poetyckich metafor, porównań czy alegorii - dostarcza wielu poetyckich wrażeń. Zetknięcie się z orientalnym nurtem mistycyzmu skłania do refleksji nie tylko natury religijnej, ale także historycznoliterackiej. Polecam książkę tym, którzy nie mają nic przeciwko takiej zadumie.

Magda Czopek

Cytaty za: „Alchemia miłości. Wybór myśli sufickich”, David & Sabrineh Fideler, Wydawnictwo Barbelo, Warszaw 2012.