Pierwsze lata Polski Ludowej to ciągle okres, który nie tylko w zbiorowej, potocznej świadomości, ale także refleksji roszczącej sobie pretensje do miana naukowej, pełen jest stereotypów, uproszczeń i mitów. "Wielka Trwoga" Marcina Zaremby jest dla tej tematyki pracą przełomową, i, przekonany jestem, stanie się pracą klasyczną zarówno dla swego zakresu badań, jak też dla historycznych i socjologicznych rozważań nad okresami wieloaspektowego chaosu.
Marcin Zaremba kreśli sugestywny obraz Polski, w której nic nie było proste, a najzwyklejsze czynności wiązały się z lękiem i stresem. Obok "wielkiego" strachu, związanego z niepewnością polityczną, perspektywą III wojny światowej, zagrożeniem ze strony rozpowszechnionego w tym czasie bandytyzmu oraz ekscesów żołnierzy sowieckich, była trwoga "mała" - obawa przed dokwaterowaniem lokatora, zwyżką cen, głodem. Ich wypadkową były zaś zachowania irracjonalne, wybuchy paniki, których najdobitniejszym przejawem stały się antysemickie pogromy.
Spotkać się można z opiniami, że książka ta wpisuje się w nurt refleksji, którą reprezentuje Jan Tomasz Gross. W istocie, "Wielka Trwoga" częstokroć z nim polemizuje, ale też nie deprecjonuje, co jest jej zaletą, gdyż najczęściej krytykują autora "Sąsiadów" ci, którzy go nie czytali, czytać nie zamierzają i są z tego dumni. Niemniej, obraz powojennych Polaków nie jest tym obrazem, jaki przedstawia Gross.
Książka nie udziela łatwych i jasnych odpowiedzi. Autor bardziej analizuje, niż ocenia, bardziej stawia pytania, niż odpowiada. Nie lekceważy żadnej przesłanki, opierając się na bogatej podstawie źródłowej i literaturze przedmiotu. Podziemie antykomunistyczne nie jest w jego oczach zbiorem bohaterów bez zmazy i skazy, Żydzi nie są antykomunistami, a Polacy narodem, który bohatersko, z dumą stawia czoła rządom z sowieckiego nadania. Ile ludzi, tyle przypadków - zdaje się mówić Zaremba, wskazując, że nic nie jest czarno-białe, zwłaszcza w momentach przełomowych.
Książka wybitna, polecić ją można każdemu zainteresowanemu nie tylko historią, ale także przyczynami dzisiejszych wyobrażeń o przeszłości. Powinni do niej sięgnąć także ci, którzy wierzą w zero-jedynkową wizję dziejów Polski. Jeśli mają otwarte głowy - przekona ich.

Pierwsze lata Polski Ludowej to ciągle okres, który nie tylko w zbiorowej, potocznej świadomości, ale także refleksji roszczącej sobie pretensje do miana naukowej, pełen jest stereotypów, uproszczeń i mitów. "Wielka Trwoga" Marcina Zaremby jest dla tej tematyki pracą przełomową, i, przekonany jestem, stanie się pracą klasyczną zarówno dla swego zakresu badań, jak też dla...