Łukasz Orbitowski, którego znałem dotychczas głównie z opowiadań i kilku fragmentów powieści, kojarzył się mi głównie z szeroko pojętą literaturą grozy. Wiadomość, że tym razem autor napisał powieść fantastyczno-obyczajową, biorąc na tapetę motyw alternatywnej rzeczywistości, sprawiła, że poczułem chęć poznania prozy Orbitowskiego bliżej. Było warto.

„Widma” to wspomniana alternatywna historia - opowieść o Warszawie bez Powstania, w której w przytłaczającej, peerelowskiej rzeczywistości żyją przedstawiciele pokolenia Kolumbów, którym nie dane było zginąć z bronią w ręku. Z tajemniczych, magicznych przyczyn 1 sierpnia 1944 roku broń odmawia posłuszeństwa, a młodzi ludzie, gotowi by ginąć za wolność swojego narodu, zmuszeni są żyć w rozpoczętej niebawem epoce PRL-u, u Orbitowskiego wyglądającej na jeszcze ciemniejszą i bardziej nieprzyjemną, niż ta, którą sami znamy (z doświadczenia lub opowieści starszych). „Widma” to historia kilku postaci - przede wszystkim Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, zwanego przez autora konsekwentnie przez całą książkę Krzysiem i żony poety, Basi. Poza tą dwójką, występuje tu także kilka innych postaci, których historie są równie poruszające i istotne - Janek, więzień polityczny, Wiktor, późniejszy milicjant, czy też Hania, „dziewczyna mająca stać się Jaszczurką”. To powieść w pewnym stopniu wielowątkowa, wszystko jednak spajają pewne wydarzenia i problemy oraz wspólna walka z przeciwnościami losu w rzeczywistości, która nie powinna nastać. Trudno się oprzeć wrażeniu, że mimo występowania w powieści jednostkowych bohaterów, to miasto jest tutaj bohaterem głównym. Warszawa jest nie tylko planem akcji powieści, ale też niejako żywym, toczonym paskudną chorobą organizmem, co udało się autorowi przedstawić w bardzo trafny, sugestywny sposób.

Orbitowski porusza w „Widmach” wiele bardzo istotnych problemów - zarówno tych uniwersalnych, ważnych zawsze i wszędzie, jak i tych, które odnoszą się tylko do nas, Polaków. Autor stawia przed czytelnikiem pytanie o istotę naszego narodowego ducha, naszej ogólnie rozumianej polskości i zmusza do licznych refleksji. Porusza też problem stereotypu męskości, którego zupełnym przeciwieństwem jest właśnie Krzyś - wieczny chłopiec, nie potrafiący pogodzić się z rzeczywistością, nie umiejący znaleźć w niej miejsca dla siebie i swojej twórczości. To, co dzieje się z Krzysiem i to jaki jest, sprawia, że nie może znaleźć zrozumienia również w oczach swojej żony, Basi. „Widma” to bowiem także historia miłości - nieszczęśliwej, niewłaściwie odbieranej, ulatującej, której małżonkowie łapią się resztkami sił. To nie jest książka, którą można czytać bezmyślnie, niejednokrotnie trafia się w niej na coś, co sprawia, że trzeba podumać trochę nad głoszonymi przez bohaterów poglądami, ich sposobem postrzegania świata i radzenia sobie z nim.

"Widma" to solidnie napisana, wiarygodnie przedstawiona historia alternatywnych losów Warszawy, która naprawdę zasługuje na bliższe spotkanie. Chociaż podstawy tej opowieści są czysto fantastyczne i nierealne, to jej treść wydaje się bardzo prawdopodobna, co nie wszystkim autorom udaje się osiągnąć. „Widma” łączą w sobie elementy kilku gatunków literackich, roi się w nich od odniesień do twórczości Baczyńskiego, bohaterowie są prawdziwi, niemal namacalni. To naprawdę dobra lektura, która zapewni długie godziny zaczytania i zamyślenia - książka liczy ponad 600 stron, a jej tematyka nie należy do najlżejszych, dlatego poświęcić trzeba jej trochę czasu. Na pewno jednak nie będzie to czas stracony, każdy powinien znaleźć w niej coś wartościowego dla siebie. Polecam.

Paweł Kukliński