Pamiętam tę książkę z dzieciństwa. Jako dziecko przeglądałem jej liczne ilustracje bez zagłębiania się w tekst i to ona wyrobiła moje pierwsze zdanie na temat polskiego filmu. Z zamieszczonych fotosów z planów wielu produkcji wynikało, że jest to kino czarno-białe, smętne i wojenne, podczas gdy w telewizji lat dziewięćdziesiątych dominowały zagraniczne produkcje kolorowe, atrakcyjne i sensacyjne. Książka gdzieś się zapodziała na lata i odnalazła się dopiero przy przeprowadzce. Po tym, jak ponownie wpadła mi w ręce, postanowiłem nie ograniczać się do przeglądania obrazków i przeczytałem historię polskiego kina od jego zarania do roku 1972 r.
Autor prawie nie poświęca uwagi filmom polskim sprzed 1945 r. - owszem jest kalendarium premier, liczba wyświetlonych filmów każdego roku, ale ich jakość kwituje krótko - za wyjątkiem paru produkcji, było to według niego lekkie kino mające służyć rozrywce i schlebiające niskim gustom, a zatem nie warte bliższej analizy. Biorąc pod uwagę, że książka powstała w 1972 r., a pierwszy polski film fabularny po wojnie wyprodukowano w 1947, Janicki zbywa w niewielu słowach sporą część polskiej kinematografii. Pierwsze lata polskiej kinematografii (do 1918 r.) to dla niego ledwie ciekawostka, a okres międzywojennym zdaje się być dla niego nie do końca udanym preludium dla właściwej historii polskiego kina, która rozkręca się dopiero w Polsce Ludowej. Uważny czytelnik zwróci jednak uwagę, że w podanych przez autora statystykach liczba premier polskich filmów dopiero w latach 60-tych zrównała się z najlepszymi latami międzywojennymi. Zatem dopiero 10 lat przed wydaniem książki polski socjalistyczny przemysł filmowy doszedł do poziomu (przynajmniej ilościowo),do okresu kapitalistycznego.
Jeśli mówimy o filmach okresu PRL, to nie może zabraknąć charakterystyki filmów epoki stalinowskiej. Stanisław Janicki pisze o tych czasach: "Nawet tezy słuszne, przemieniono w praktyce w pusto brzmiące slogany." Krytykuje stworzone wtedy tytułu od strony formalnej (płytkość scenariusza, toporność charakterów postaci, czarno-biały obraz świata, miałkość wykonania),jednak stwierdza, że po okresie "[...] powszechnego potępienia, dostrzec można w niejednym z nich autentyczne wartości." i przytacza szereg pozycji, które jednak przykrył gruby kurz niepamięci widzów. Cóż, zatem autor kolejne kilka lat (1947-1956) znów uznaje w dużej mierze za stracone dla prawdziwej sztuki, dlatego tak naprawdę "Film polski od a do z" główny nacisk kładzie jest na niezmiernie krótki okres 1956-1972. Te kilkanaście lat można podzielić na dwa okresy. Druga połowa lat pięćdziesiątych do czas tzw. szkoły polskiej, tworzonej przez pokolenie młodych twórców, którzy tematycznie skupiali się na rozrachunku z wojenną przeszłością i dyskusją nad istotą bohaterstwa. Od strony formalnej starali się sięgnąć po nowe zdobycze w dziedzinach technicznych rodzących się na kapitalistycznym zachodzie. Tu trzeba przyznać Janickiemu, ze pisze o tym stosunkowo krótkim epizodzie szeroko i dogłębnie, starając się nakreślić indywidualne style poszczególnych twórców, jak i stworzyć syntetyczny obraz całego nurtu. Są to w końcu pozycje w większości pamiętane i oglądane po dziś dzień, w przeciwieństwie do okresu go poprzedzającego, jak i późniejszego.
Lata sześćdziesiąte to już bardziej zróżnicowany czas w polskim filmie. To już nie tylko wałkowanie tematów drugowojennych (choć nie ma roku bez premier takich filmów),ale też wzrastająca rola tematyki współczesnej ówczesnym widzom, w tym nurty tzw. "małego realizmu." Jest to okres zarówno wielkich widowisk historycznych, jak i intymnego kina autorskiego. Stanisław Janicki opisuje ten okres zaskakująco ciekawie, nawet jeśli analizuje filmy kompletnie już zapomniane - może dlatego, że stara się je wpisać w tematy istotne dla współczesnego widza (takie jak migracja ze wsi do miast i związane z nią przeobrażenia społeczne).
Odrębnie potraktowane zostały filmy animowane, za to zupełnie marginalna jest tu rola telewizji, mającej w okolicach premiery książki zaledwie jeden kanał wyświetlany niemal całodziennie i drugi - emitowany może kilkanaście godzin w tygodniu. Można zatem łatwo zrozumieć miażdżąca dominację produkcji kinowych.
Oprócz analizy filmów od strony formalnej, jak i poruszanych przez nich tematów, przedstawiona jest też sama produkcja filmowa i jej ewolucja. Od nacjonalizacji i centralizacji przemysłu filmowego w latach czterdziestych, przez utworzenie samodzielnych zespołów filmowych po 1956 zajmujących się każdym elementem produkcji, po rozdzielenie w latach sześćdziesiątych warstwy - powiedzmy - scenariuszowej od produkcyjnej, przy zachowaniu samodzielności obu "pionów." Lektura tych przemian rodzi kilka zaskakujących wniosków - najbardziej zdziwiła mnie ogromna rola pisarzy, publicystów, a nawet niekiedy poetów w tworzeniu scenariuszy i dialogów. I nie, nie chodzi tu o tworzenie filmów będących ekranizacjami książek, lecz o zwykłą pracę przy produkcji, której współcześni pisarze, że o publicystach nie wspomną, co do zasady nie mają. No i znaczna ilość premier w kinach filmów z krajów o których dziś raczej nie uświadczymy - bo powiedzmy szczerze, ile w naszych czasach widzimy na ekranach produkcji z Czech, Słowacji, krajów byłej Jugosławii, Węgier, czy nawet Francji i Włoch? Panuje absolutna dominacja w kinie filmów amerykańskich i daleko nam do różnorodności z lat sześćdziesiątych, nawet jeśli była ograniczona cenzurą decydującą o tym, co widz zobaczy, lub nie. Dziś, w czasach bez cenzury, za to z dyktatem pieniądza, mamy jednak mniejszy wybór produkcji zagranicznych, choć kina studyjne starają się łagodzić tę sytuację.
Lektura tej książki uzmysławia, jak wiele zmieniło się przez ostatnie czterdzieści pięć lat. W większości na plus, ale nie wszystko było wtedy złe i może warto do pewnych udanych rozwiązań nawiązać?

Pamiętam tę książkę z dzieciństwa. Jako dziecko przeglądałem jej liczne ilustracje bez zagłębiania się w tekst i to ona wyrobiła moje pierwsze zdanie na temat polskiego filmu. Z zamieszczonych fotosów z planów wielu produkcji wynikało, że jest to kino czarno-białe, smętne i wojenne, podczas gdy w telewizji lat dziewięćdziesiątych dominowały zagraniczne produkcje kolorowe,...