Książka Zygmunta Baumana z 1991 roku, na pewno nie jego najlepsza ani najbardziej przystępna, ale niemniej godna polecenia.

„Modernity and Ambivalence” można podzielić na dwie części: w pierwszej, Bauman dokonuje analizy społeczeństwa nowoczesnego pod kątem obecności Obcego i towarzyszącej temu ambiwalencji i wrogości ze strony ładotwórczych tendencji nowoczesności. Na pierwszym planie są tu ewidentnie Żydzi oraz kwestie asymilacji w XIX oraz XX wieku. Druga, krótsza część książki, to skok w stronę ponowoczesności i opis społeczeństwa konsumenckiego, szanse i zagrożenia postmodernizmu.

Pierwsza część dzieła polskiego socjologa to przede wszystkim bardzo dogłębny opis obecności Obcego w społeczeństwie nowoczesnym oraz strach i niepewność jaki wnosi on do nowoczesnej świadomości. Dla Baumana uosobieniem tego wiecznego tułacza, outsidera i Obcego jest Żyd – i to pod kątem tej mniejszości etnicznej znakomita część książki jest napisana. Mamy nawet osobne stadium asymilacji Żydów w społeczeństwie niemieckim a także oddzielne „case-studies” na bazie doświadczeń Sigmunda Freuda, Franza Kafki oraz Georga Simmelsa.

Główna teza Baumana brzmi następująco: proces asymilacji mniejszości etnicznych czy narodowych był projektem z góry skazanym na porażkę, jeszcze nawet przed jego rozpoczęciem. Asymilacja była aktem gwałtu nowoczesności, która chciała wyrugować z dominium państwa narodowego jakąkolwiek różnorodność i odmienność. Żyd, który godził się na asymilację wpadał w pułapkę bez wyjścia – przestawał być Żydem w tradycyjnym sensie, ale nigdy nie mógł stać się do końca Niemcem. Sprawiało to, że mniejszości etniczne dążące do asymilacji wpadały w swego rodzaju próżnię i nieświadomie same się upadlały w oczach tak pobratymców jak i przedstawicieli „wyższej” cywilizacji do której chcieli się dostosować.

Miał to jednak jeden plus – Żydzi już w XIX i XX wieku doświadczyli tego, co miał doświadczyć każdy z nas w czasach dzisiejszych. Mieli oni „wgląd” w ponowoczesność w czasach, gdy wszyscy pozostali tkwili jeszcze w iluzjach nowoczesności. Żydzi byli outsiderami niewięzionymi przez okowy żadnych partykularyzmów i dlatego zdolnymi do uniwersalnego spojrzenia na rzeczywistość. Członkowie grup społecznych i narodowych postrzegają świat przez pryzmat swojego własnego członkostwa i dlatego jest ono zawsze stronnicze. Tylko ktoś stojący ‘poza nawiasem’ może dostrzec sam nawias i ograniczenia jakie nakłada on na osoby w nim będące.

Tą część czyta się dosyć ciężko i jest dosyć rozwleczona – jak to często u profesora Baumana, sporo rzeczy się powtarza a styl jest dosyć literacki (mimo, że jest oczywiście rzetelny i naukowo precyzyjny). Inaczej jest z drugą częścią, która jest krótka i konkretna i traktuje o bolączkach dzisiejszego świata. Postmodernizm z jego tolerancją to wielka szansa, ale tolerancja to za mało – musimy ją przekuć w solidarność, inaczej grozi nam postępująca obojętność i erozja więzi międzyludzkich. Odstąpienie od inżynierii społecznej nie oznacza podporządkowania wszystkiego rynkowi – taka wolność nie jest wolnością kompletną i potrzebne jest tu zaangażowanie obywatelskie i polityczne. Dobrze, że nasza sfera prywatna tak mocno się rozrosła, ale niektórych problemów po prostu nie da się sprywatyzować i wspólnota jest tu jedynym rozwiązaniem.

Przeskoczyć sporo nudnych momentów w pierwszej części i przeczytać w całości ostatnie dwa rozdziały. Nie tyle dużo wiedzy ale i sporo praktycznych porad dla naszego społeczeństwa.

Książka Zygmunta Baumana z 1991 roku, na pewno nie jego najlepsza ani najbardziej przystępna, ale niemniej godna polecenia.

„Modernity and Ambivalence” można podzielić na dwie części: w pierwszej, Bauman dokonuje analizy społeczeństwa nowoczesnego pod kątem obecności Obcego i towarzyszącej temu ambiwalencji i wrogości ze strony ładotwórczych tendencji nowoczesności. Na...