Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Trójstyk. Gawęda o granicach”, to książką po której przeczytaniu mam mieszane odczucia. Ale może zacznę od początku. Biorąc ją do ręki i czytając tytuł oraz jej opis sądziłam, że jest to pozycja, w której to dominuje ten wspomniany głos dawnych mieszkańców Północnej Suwalszczyzny. Sądziłam, że jeżeli jest to „gawęda”, to zapoznam się z historią życia i tych ziem z punktu widzenia dawnych mieszkańców i być może autorka pokusi się o przeprowadzenie rozmów z obecną ludnością tych ziem. I tu pojawił się pierwszy zgrzyt – czy ta książka jest formą gawędy? Myślę, że nie – zgodnie z definicją Słownika języka polskiego PWN, gawęda to opowieść, swobodna, towarzyska rozmowa, lub też krótki utwór literacki o charakterze swobodnego opowiadania. Z kolei autorka przytaczając różne źródła naukowe, próbuje przeprowadzić czytelnika po meandrach historii Północnej Suwalszczyzny i jej sąsiadów, w tym Mazur, co bardziej przypomina niejako referat naukowy. Brakuje tej książce lekkości, swobody opowiadania i magii gawędy, która także może doskonale przybliżyć dzieje Suwalszczyzny. I najważniejszego – tego głosu dawnych mieszkańców, przebijające się nieraz za monologiem pisarki. Nawiązując jeszcze do wspomnianych użytych przez autorkę źródeł naukowych, brakuje mi takiej naukowej recenzji merytorycznej specjalisty w zakresie historii i kultury tych ziem. Czytając książkę, odniosłam wrażenie, że niektóre kwestie zostały omówione przez pisarkę zbyt pobieżnie lub w sposób tendencyjny. Jestem mieszkanką Mazur i przy okazji moje zainteresowania dotyczą historii Mazur, także w wymiarze regionalnej tożsamości dawnych mieszkańców. Autorka nieraz na siłę próbuje przekonać czytelnika, że Mazury od zawsze były polskie, a ich mieszkańcy skoro mówili w języku polskim, to muszą mieć tożsamość polską. I tu niespodzianka – nie zawsze język, którym się posługujemy, musi świadczy o tożsamości narodowej, a wręcz paradoksalnie dotyczy tej tożsamości regionalnej (o czym w swoich książkach wspominał Erwin Kruk pisarz, poeta, senator i wielki znawca tematyki mazurskiej – nie wiem, dlaczego autorka nie sięgnęła po jego dzieła). Dziwi mnie to, że tak z takim lekceważeniem poruszono ważny temat, jakim jest tożsamość autochtonicznej ludności Mazur, sąsiadów Suwalszczyzny, powielając krzywdzące stereotypowe myślenie. Nie rozumiem tego fragmentu książki o plebiscycie na Mazurach: „W plebiscycie więc Mazurzy głosowali nie za ojczyzną, ale za ojcowizną. A, że ta ojcowizna miała stać się sprawią między innymi ich głosu, niemiecka, to już inna rzecz (a jaka miła być inna – polska? Prusy Wschodnie należały do Niemiec). Fikcyjny „naród mazurski”, mówiący fikcyjnym „językiem mazurskim” (tak, Mazurzy posługiwali się mową mazurską, a nie czystym, literackim językiem polskim) i żyjący w fikcyjnym „państwie wschodniopruskim wybrał całkiem realną tożsamość niemiecką” (bardzo krzywdząca opinia, która dotyka nawet dzisiejszych mieszkańców Mazur, niekoniecznie potomków autochtonów). Niestety, ale czas otrząsnąć się z tego mitu polskości na Mazurach, ponieważ jest tak samo prawdziwy jak hasła głoszone na pomnikach, upamiętniających heroiczną walkę o polskość Mazur. Ale wróćmy już do Północnej Suwalszczyzny, przecież to ona jest głównym tematem tej książki. Autorka próbuje w niej stworzyć pewnego rodzaju pogranicze, które w zamierzeniu ma łączyć i pełnić funkcję przestrzeni do inicjowania dialogu, zadawania pyta i poszukiwania na nie odpowiedzi. Ale czy to udało się? Czytelnik niech sam dokona oceny.