Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Trzecia część wielotomowej polskiej edycji Żywotów, wraz z poprzednim tomem 2 składa się na jedną całość poświęconą epoce quattrocenta, traktowanej przez Vasariego jako czas szczególnego rozwoju sztuki (choć jeszcze nie jej apogeum). W tomie omawiana jest działalność tak znaczących artystów tego czasu, jak Botticelli, Verrocchio, rodzina Bellinich, czy spokrewniony z tymi ostatnimi Mantegna. Oprócz wartościowych opisów nie brak tu - jak to u Vasariego - ryzykownych z dzisiejszego punktu widzenia tez i ocen, które następne pokolenia historyków sztuki diametralnie zweryfikowały. Bagatelizuje on np. szkołę ferraryjską (wiadomo, silne wpływy gotyckie) i całkowicie marginalizuje jej wybitnego reprezentanta - Cosmè Tura. Dziś szkoła ta cieszy się szczególnym respektem, jako jedno z najoryginalniejszych zjawisk malarstwa renesansowego, a jej przedstawiciele uchodzą powszechnie za uzdolnionych artystów. Autor całkowicie nietrafnie podsumowuje twórczość Bellinich; pisze on: najpierw Jan przewyższył ojca, a potem Gentile jednego i drugiego. Ocena ta jest mylna - całkowicie obiektywnie można stwierdzić, że to Jan (czyli Giovanni) był najwybitniejszy, a Gentile jako artysta jest co najmniej przeciętny. Vasari nie waży też proporcji w opisie dzieł. Czasem rozpisuje się nad mało znaczącymi przedstawieniami, a inne jedynie zdawkowo wspomina - jak np. fresk Bonozzo Gozzolego "Pochód Trzech Króli", skwitowany byle zdaniem, a będący w istocie jednym z wybitniejszych dzieł tego twórcy i należący w ogóle do najważniejszych fresków renesansowych, zwłaszcza w kontekście historii Medyceuszy. Cóż, nie zawsze Vasari ważył proporcje i nie zawsze wyczuł wagę prawdziwego dzieła. W dodatku autor posługiwał się mało wiarygodnymi, kwiecistymi sformułowaniami opisując niektóre faworyzowane przez siebie prace. W żywocie Desiderio da Settignano o jednej z rzeźb pisze, iż jest ona tak piękna, że lepszej nie można sobie wyobrazić. Czy aby na pewno? A późniejsze prace Michała Anioła? Otóż, sam Vasari cenił prace Michelangelo bardziej od wszystkich innych rzeźb razem wziętych. Ale nie przeszkodziło mu to napisać powyższej pochwały w odniesieniu do mniej znaczącego artysty i powtórzyć w dziesiątkach innych miejsc podobnej oceny o wyjątkowości dzieła. To taka figura stylistyczna manierystycznego pisarza. W tomie 3 nie brak też - dla odmiany - iście złotych myśli. W żywocie Signorellego Vasari pisze takie oto zdanie: "Byłoby lepiej zachować dzieła sztuki w niektórych wypadkach (zwłaszcza jeżeli wyszły spod ręki znakomitych artystów) nawet na wpół zniszczone, niż dawać je do odnowienia nie znającym się na tym". Prawdziwe? A jakże! Nawet dziś, w praktyce konserwatorskiej, bardzo aktualne! W innym żywocie wspomina o jednym artyście, pisząc że był on wykształcony w SZTUKACH PIĘKNYCH. Jak zauważył tłumacz, Karol Estreicher, Vasari bodaj po raz pierwszy tu używa tego określenia w znaczeniu, jakie przypisujemy mu dziś, a jakie ugruntowało się właściwie dopiero w XVIII-XIX w.(!) Vasari zatem to nie tylko prekursor nowoczesnej krytyki artystycznej, ale też niezmordowany piewca nowego statusu artysty, który winien być postrzegany jako ktoś więcej niż zwykły rzemieślnik.