Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Pedagogika twórczości autorstwa Krzysztofa J. Szmidta, profesora nadzwyczajnego, kierownika Zakładu Pedagogiki Twórczości w Katedrze Badań Edukacyjnych Uniwersytetu Łódzkiego to rzecz wyjątkowa na rynku wydawniczym wśród książek wpisujących się w podobny zakres tematyczny Autor podszedł do tematu w sposób rzetelny, starając się w pełni zarysować podstawowe zagadnienia, problemy i niuanse związane z przedmiotem badań i dociekań naukowych na temat różnych form kreatywności. Pedagogika twórczości to nowa subdyscyplina nauk pedagogicznych, dlatego każda, dobrze merytorycznie i konceptualnie przygotowana pozycja jest bardzo potrzebna. Schmidt stara się usystematyzować to, co do tej pory zostało powiedziane, wytłumaczyć te kwestie problemowe, wymagające weryfikacji założeń teoretycznych. To nie tylko podręcznik akademicki, choć z pewnością bardzo potrzebny studentom chcącym pogłębić bądź dookreślić swoją wiedzę na temat zdolności twórczych i postawy twórczej człowieka, ale jest to także publikacja niezbędna dla każdego, komu bliskie są formy pracy z dziećmi, młodzieżą, tudzież treningi twórczości z różnymi grupami społecznymi. Próbuje przedstawić uzasadnione naukowo narzędzia opisu i wyjaśnić problemy kreatywności, adresując swoją prace nie tylko dla badaczy ale i nauczycieli, pedagogów, terenów twórczości, psychologów. Książka została precyzyjnie podzielona, na dziesięć rozdziałów a te z kolei na podrozdziały. Opatrzona wprowadzeniem zapoznającym czytelnika z zakresem tematycznym podejmowanym przez autora, i zakończeniem podsumowującymi w kilkunastu zdaniach rozpatrywane kwestie. Dalej mamy bogatą bibliografię, indeks osobowy i rzeczowy, co jest dużym ułatwieniem w poszukiwaniu interesującego zagadnienia czy osoby. W pierwszym rozdziale przedstawione zostały Cele i dziedziny pedagogiki twórczości. Jest to szczegółowe zapoznanie się z pojęciem i celem badań Szmidta, oraz nakreślenie sytuacji badawczej dot. tego zjawiska na świecie w ujęciu różnych autorów m.in. : Witolda Dobrołowicza, Andrzeja Góralskiego czy Jana Łaszczyka. Zapoznajemy się też z podstawowymi pojęciami dotykającymi tematu, jak Twórcze nauczanie czy nauczanie (do) twórczości. Po tych wstępnych rozważaniach autor ukazuje swój punkt widzenia dotyczący celów, przedmiotu badań i dziedziny pedagogiki twórczości. Najdłuższe dywagacje skupiają się wokół prześledzenia rozwoju tej subdziedziny wiedzy w Polsce od początku XX w. Dalej autor zawęża temat do przyjrzenia się wyłącznie pojęciu twórczości, przytaczając wybrane definicje w przejrzystych ramkach. Ważniejsze kwestie do zapamiętania i uporządkowania przedstawia w formie wykresów, co nie tylko uprzyjemnia lekturę, ale przede wszystkim systematyzuje wiedzę. I na końcu rozdziału znajdziemy konkretne podsumowanie, gdzie w dziewięciu punktach wyszczególnione są najważniejsze i chronologicznie poukładane treści. Następnym punktem rozważań są Teorie twórczości, czyli następna teoretyczna „pigułka wiadomości” wprowadzająca do tematu. Tutaj, bardzo obszernie naszkicowane są główne założenia i twierdzenia poszczególnych teorii wraz z ich przedstawicielami. Każda z nich dokładnie omówiona i udokumentowana. Można przeczytać m.in. o teoriach klasycznych, teoriach poznawczych, systemowych i kulturowych, humanistycznych, postaw twórczych czy teoriach twórczości codziennej. Natomiast kolejne rozdziały pokazują omawiany temat bardziej od strony praktycznej ze zwróceniem szczególnej uwagi na twórczość dzieci i młodzieży, porównanie cech twórczości dziecka i dorosłego, podanie przykładów twórczych zachowań dzieci w różnych formach aktywności , a także charakterystyka uczniów twórczych z wymieniem cech intelektualnych i cech osobowości. Taki rekonesans wprowadza czytelnika do dalszych treści związanych z wychowaniem do twórczości. Wiedza na temat cech intelektualno-osbowych dziecka posłuży nauczycielowi czy rodzicowi do dopasowania metod wychowania. W pracy nad efektami działalności twórczej i kreatywnej dzieci i młodzieży należy zwracać także uwagę na przeszkody i bariery występujące na danym etapie pracy. Są to problemy nie tylko charakterologiczne ale i środowiskowe, przeszkody związane z bazą lokalową i wyposażeniem szkół i postawami nauczycieli oraz metodami jakie stosują w nauczaniu. Autor zwraca wiec uwagę na zewnętrzne i wewnętrzne problemy przeszkadzające w dążeniu co celu. Celem tym może być np. poszukiwanie i tworzenie wartości oraz twórczy styl życia czy człowiek o orientacji twórczej. W rozdziałach następnych tym podejmuje się także kwestie dotyczące szkoły twórczej, czyli jaka powinna być, aby sprostać zadaniom do wychowywania młodych ludzi w duchu twórczości i kreataywności. Mówi też o środowisku społeczno-kulturalnym oraz rodzinie, jak wpływa na rozwój twórczości dzieci, przedstawiając badania przeprowadzone na matkach i ojcach, stylu wychowania etc. No i chyba najciekawsze treści dla nauczycieli, rodziców czy trenerów twórczości, znajdują się na końcu książki. To dwa rozdziały, w których zamknięta jest masa przykładów praktycznych, takich jak podstawowe zasady dydaktyki twórczości (np. zasady pomocy w tworzeniu dotyczące stylu pracy pedagoga oraz stosowanych metod w ujęciu Krzysztofa J. Szmidta – zasada facylitacji, zasada ludyczności, zasada rozwijania autonomicznej motywacji poznawczej, zasada wzmacniania procesu twórczego, zasada przeciwdziałania przeszkodom, zasada osobistej twórczości nauczyciela (twórczego nauczania). Bogato przedstawione są także metody dydaktyki twórczości, czyli np. sposobów wspierania i rozwijania zdolności twórczego myślenia oraz dyspozycji emocjonalno-motywacyjnych i działaniowych. Są to m.in. metody stymulujące ciekawość poznawczą i myślenie pytajne, metody wykorzystujące techniki myślenia dywergecyjnego, czy wykorzystujące analogie i metafory. Autor poleca także techniki dramowe, które uruchamiają wyobraźnię i kreują fikcyjny świat, są naturalna formą ekspresji dzieci, ale także zabawą podczas której uruchamiają się mocno procesy myślowe. Bardzo ciekawe są teksty dotyczące Treningu twórczości, co w ostatnich latach stało się, bardzo modnym i pożądanym elementem w pedagogice twórczości. Jego celem jest zazwyczaj kształtowanie ogólnej sprawności działania, ale także dokonywanie zmian w osobowości, kształcenie umiejętności interpersonalnych, podwyższenie odporności an stres, pomoc w rozwijaniu zdolności koncentracji etc. Rozdział dziewiąty dotyczy wybranych programów wychowania do twórczości służących do pobudzania myślenia twórczego ale i innych komponentów kreatywności, czyli np. umiejętności związane z dążeniem do samorealizacji oraz dobrostanu psycho-fizycznego. Szmidt przygotował bardzo cenną publikację. Na ponad siedmiuset stronach zawarł wiele ważnych wskazówek dla ludzi chcących rozwijać się w przedmiocie pedagogiki twórczości, ale i pod względem naukowo-badawaczym uzupełnić czy wyjaśnić niektóre kwestie problemowe, niedookreślone. Każdy rozdział oprócz bogactwa interesującej treści opatrzony jest w różne tabele, wykresy, ramki sprzyjające zapamiętywaniu treści i ich wyodrębnieniu z całości. Oprócz tego bardzo ciekawym rozwiązaniem jest pojawiające się co jakiś czas Myślenie pytajne, pytanie związane z poruszanym tematem, np. Jakie znaczenie miało pojecie „dyletant” w czasach młodości Radlińskiej, a jakie ma obecnie? Drugie oryginalne rozwiązanie stanowi ramka zatytułowana Z warsztatu badacza lub badaczy, w której autor prezentuje w zwięzłej formie swoje dociekania naukowe lub innych badaczy. I ostatnia perełka to kolejna ramka zatytułowana Ze szkolnej ławy, gdzie mamy przedstawioną daną sytuację z lekcji twórczości, przeprowadzonej albo przez autora albo przez inną osobę w danej grupie uczniów lub studentow. Także jednym słowem książka warta polecenia i powinna znaleźć się na polce każdego, kto jest studentem, nauczycielem, trenerem twórczości, czy rodzicem, chcącym dobrze pokierować rozwojem swojego dziecka. Talenty ma każdy, ale niezauważone zostają często albo w ogóle nie odkryte albo utracone. W końcu warto zainwestować w coś, co z pewnością w przyszłości zaprocentuje nie tylko dobrym rozwojem intelektualnym dziecka, ale i psychicznym, ucząc samodzielności, samoakceptacji i odporności w trudnym momentach życia. Krzysztof J. Szmidt, Pedagogika tworczości, Sopot, Wydawnicwto GWP, 2013