Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Aleksander Wat dotychczas był mi znany jedynie jako współtwórca i bohater „Mojego wieku”, ciekawej, wielotematycznej rozmowy z Czesławem Miłoszem, kreślącej obraz zniewolonego przez komunistyczną rzeczywistość życia. Nie miałam pojęcia o Wacie futuryście, Wacie dadaiście ani też Wacie poecie. Jak jednak widać, wszystko ma swój czas, a w ręce wpadła mi akurat bardzo interesująca i niezwykle starannie przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wydana monografia o intrygującym tytule „Aleksander Wat – (re) lektury. Nowe konteksty, inne perspektywy” Krystyny Pietrych. Autorka poddaje analizie utwory Aleksandra Wata, odkrywając w nich całe pokłady intertekstualnych powiązań, sprzeciw wobec tego, co wcześniej, utrwalone, modernistycznie przeładowane i secesyjnie ozdobne. Wprowadza nas w nurt, będący buntem i dążeniem naprzód, przełamywaniem barier i schematów do tego stopnia, że utrudnia to, a niekiedy nawet uniemożliwia zrozumienie utworów. Dostajemy tu potężną lekcję futuryzmu na przykładzie utworu Wata „JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka”, sam tytuł już powoduje zawrót głowy, choć akurat w tym kierunku moje poszukiwania literackie z pewnością nie podążą. Samo jednak opracowanie jest doskonałym przykładem na to, na ile sposobów można czytać jeden utwór, jak różnie go rozumieć, w ilu kontekstach osadzać. W stosunku do jednych jako bunt, do innych zaś wprost przeciwnie, jako apologię. Jak wiele w jednym tekście może zawierać się znaczeń i jak ich szukać. Szalenie ciekawa jest obserwacja oddziaływania tekstu w zależności od jego graficznego ułożenia, wyeksponowania, to coś w rodzaju przekazu ulotek czy plakatów, a co również znajdowało się w polu zainteresowań eksperymentujących artystów. To intermedialna odsłona sztuki, nakreślona tutaj arcyciekawie. Poeci założyli nawet coś w rodzaju biura ogłoszeń – „Reklama-Mechano”, by znaleźć ujście dla swoich pomysłów. Efekt niektórych prób mocowania się ze słowem, przekształcania go, tłamszenia i rwania, jest prześmieszny i obłędny zarazem: „baarwy w arwach arabistanu poowracają racają na baranach w ranach jak na narach araba han.” Bo i bądź tu mądry i pisz wiersze! Połączenie życia i twórczości pozwala na znacznie głębszą analizę dzieł, można tropić ślady biografii i przeróżnych, zupełnie prywatnych fascynacji, nawiązań i odwołań, akurat w przypadku Aleksandra Wata – do kultury śródziemnomorskiej, co widać wyraźnie nawet przy jego buntowniczej, niezależnej naturze. Elementy włoskie są zachwycające, widzimy, jak rozmaicie można postrzegać ten sam pejzaż w różnym czasie, tu akurat na przykładzie Wenecji, raz słonecznej i jasnej, kiedy indziej zaś mrocznej i niepokojącej. Poza owym incydentem futurystyczno-dadaistycznym poezja Wata wydaje mi się głęboka, melancholijna, a w jej zamyślonym zawieszeniu pobrzmiewa echo cierpienia, które za chwilę potrafi zmienić się w ironię. Dzięki tej interesującej monografii zyskałam pretekst do bliższego zapoznania się nie tylko z Watem prozaikiem, ale też Watem poetą, wrażliwym, bogatym wewnętrznie, lubiącym też dzielić się tym bogactwem z czytelnikami. Nie omieszkam więc z tego pretekstu skorzystać, szczególnie że po wcześniejszym poznaniu włoskich reminiscencji Iwaszkiewicza i Sandora Marai, nie mogę doczekać się skonfrontowania ich ze śródmorzem Wata. Książkę przeczytałam dzięki portalowi: https://sztukater.pl/