Jesteśmy społecznością, która kocha książki

1989 był dziwnym rokiem dla wydawnictwa Książka i Wiedza, o którym można przeczytać, że w czasach PRL-u było głównym wydawcą literatury marksistowskiej. Opublikowało bowiem wówczas zarówno „Przemówienia” Wojciecha Jaruzelskiego, jak i „Rok 1863” Józefa Piłsudskiego. Zapewne druga pozycja miała pokryć koszt wydania pierwszej. Na publikację składa się pięć pozycji marszałka na temat Powstania Styczniowego, w tym wykłady wygłoszone przez niego w 1912 r. w Krakowie. Dwie publikacje pochodzą sprzed I wojny światowej, trzy następne z lat dwudziestych. Ich wartość historyczna w odniesieniu do powstania jest niewielka. Piłsudski nie był bowiem historykiem ani człowiekiem pióra. Pewne lepiej wypadał jako mówca i taki też jest charakter jego opracowań. Dowiadujemy się z nich przede wszystkim o stosunku Piłsudskiego do powstania, jego wybuchu, szans oraz celów walki i jej taktyki, a także niektórych z czołowych postaci (np. nie przyznaje Romualdowi Trauguttowi „wielkości”). Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że późniejszy (czy równoległy w przypadku trzech pozycji) samotnik z Sulejówka w największym stopniu koncentruje się na wzniosłych ideach, które jego zdaniem kształtowały korzystną sytuację dla powstańców. Miały bowiem trzymać ze strachu wojska rosyjskie w ich garnizonach. O ile można zrozumieć takie podejście przez I wojną światową, biorąc pod uwagę konieczność rozbudzenia patriotyzmu w szerokich masach nie identyfikujących się do niedawna z polskością, o tyle na dłuższą metę jest ono nie do utrzymania. Język wszystkich opracowań jest bardzo egzaltowany i przypomina gawędę o powstaniu opowiadaną w szlacheckich dworkach. Nie wciąga specjalnie czytelnika znającego historię i bardziej przypomina zdezaktualizowaną publicystykę polityczną. Zachwycić mógł tylko bezgranicznych fanów marszałka (jak np. Cat-Mackiewicz) lub tych, którzy nie szukają w książkach historycznych (aczkolwiek trudno te prace do nich zaliczyć) wiadomości, lecz emocji. Mówiąc krótko – nie każdy człowiek czynu dobrze włada piórem (i na odwrót). Piłsudski - na szczęście dla potomnych - lepiej sprawdzał się w działaniu, niż w pisaniu.