Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Cały cykl Cixin Liu, z tą książka włącznie, przywrócił mi nadzieję w sens literatury sci-fi. Starzy mistrzowie dochowali się świetnego kontynuatora.

Cały cykl Cixin Liu, z tą książka włącznie, przywrócił mi nadzieję w sens literatury sci-fi. Starzy mistrzowie dochowali się świetnego kontynuatora.

Broniś, brat Ziuka: zasypywanie niepamięci

Ziuka znają wszyscy, Bronisia prawie nikt. Byli braćmi, ale nie łączyło ich podobieństwo charakterów. Ziuk był człowiekiem walki, Broniś pacyfistą. Obaj zostali skazani za działalność polityczną i zesłani – obaj za niewielki i dość przypadkowy udział w zamachu na cara. Potem Ziuk stanął na czele Legionów Polskich, Broniś był przeciwnikiem działań zbrojnych i wszelkiej przemocy.

Ziuk stanął na czele odrodzonej Polski, Broniś odkrył w sobie duszę etnografa i został na Sachalinie (a potem w Japonii), badając kulturę tamtejszych autochtonów. Bywało, że nie widywali się latami, ale do końca życia Bronisia - zakończonego samobójstwem - darzyli się prawdziwie braterską miłością. Bronisław Piłsudski zawsze żył w cieniu brata. W szkole i w miłości to Józef miał więcej szczęścia. I to szczęście nie opuszczało go do końca.

Józef Piłsudski wypuszczony przez Niemców z Magdeburga zostaje naczelnikiem państwa. Polacy cieszą się z odzyskanej niepodległości. A nad Bronisławem zapada kurtyna milczenia, która kończy się dopiero kilkadziesiąt lat później. Niezasłużenie.

Dopiero pod koniec XX wieku okazało się, że Bronisław to jeden z najwybitniejszych badaczy folkloru na świecie. To on zachował dla potomności kulturę Ajnów i Niwchów – niemal wymarłych już ludów Dalekiego Wschodu. Odkrycie przez Japończyków spuścizny Bronisława okazało się międzynarodową sensacją naukową. Dało to początek renesansowi jego dokonań naukowych. Odtąd cyklicznie odbywają się sympozja naukowe poświęcone dorobkowi Bronisława, nakręcono o nim kilka dokumentalnych filmów. W Jużnosachalińsku stanął jego pomnik, drugi wznieśli Japończycy na Hokkaido – nieopodal ajnuskiego skansenu, który rocznie odwiedza kilkaset tysięcy osób.

Bronisław żył na Dalekim Wschodzie prawie dwadzieścia lat. Założył tam nawet rodzinę. Ożenił się z dziewczyną ajnuską i miał z nią dwoje dzieci. Nosił symboliczny przydomek Króla Ajnów. Pełen nadziei powrót do ojczyzny okazał się rozczarowaniem. Nie dość, że porzucił rodzinę, to wszędzie w Polsce spotykała go obojętność. Nikogo nie obchodziła jego wiedza, nie mógł znaleźć pracy. Przeniósł się więc do Paryża, ale i tam wpadł w wir politycznych rozgrywek polskiej emigracji politycznej. Światek intryg i swarów zawsze go mierził, był mu obcy i nieprzyjazny. Odkąd wyjechał z Azji był bardzo samotny, nie wiodło mu się w sprawach sercowych. Całe jego życie stało się błąkaniem po omacku. Depresja ostatecznie rzuciła go w nurt Sekwany. Stało się to 17 maja 1918 r. Kilka miesięcy później jego brat stanął na czele wolnej Polski.

W Japonii – obok Chopina, Wałęsy i Jana Pawła II – Bronisław Piłsudski należy do czwórki najbardziej znanych Polaków. W Polsce nadal jest obłożony anatemą obojętności. Na szczęście widać światełko w tunelu. Oto staraniem Iskier ukazała się arcyciekawa biografia „Bronisława Piłsudskiego pojedynek losem”. Jej autor, Jerzy Chociłowski, przypomina sylwetkę Bronisława wnikliwe i rzeczowo. Nie pisze laurki dla pokrzywdzonego przez los i historię brata naczelnika państwa. Wydobywa postać z mroku dziejów, dopominając się o należne jej miejsce w historii polskiej etnografii i zbiorowej świadomości. Na uwagę zasługuje również piękny język i styl pisarski Chociłowskiego. Śledząc serię biografii Iskier, to znak rozpoznawczy wydawnictwa.

Broniś, brat Ziuka: zasypywanie niepamięci

Ziuka znają wszyscy, Bronisia prawie nikt. Byli braćmi, ale nie łączyło ich podobieństwo charakterów. Ziuk był człowiekiem walki, Broniś pacyfistą. Obaj zostali skazani za działalność polityczną i zesłani – obaj za niewielki i dość przypadkowy udział w zamachu na cara. Potem Ziuk stanął na czele Legionów Polskich, Broniś był...

Kim właściwie był Maciej Zembaty? Cynicznym szydercą czy niepoprawnym romantykiem? Przekraczającym wszelkie granice świętości satyrykiem, komediantem czy może bardem? Autorem tekstów, radiowcem, a może scenarzystą filmowym? Śledząc jego życie wypadałoby rzec, że każdym po trochu. Ale to nieprawda. Gdyby tak było, można by odnieść wrażenie, że tworzył po łebkach, na pół gwizdka. A było odwrotnie - wszystko co robił, robił do końca, bez taryfy ulgowej, maniakalnie. Jeśli szedł na kompromis to jedynie sam ze sobą - a i to rzadko, może pod koniec życia, gdy zaczęło brakować mu sił.

Taki obraz Macieja Zembatego wyłania się z garści wspomnień "Szalone życie Macieja Z" pióra Henryka Wańka - malarza, publicysty i przyjaciela Macieja. Wydana przez Iskry książka sugeruje biograficzną zawartość. Nic bardziej mylnego. To zbiór wspomnień, historie osobistych spotkań, działań i współpracy. Waniek cieszył się dużą zażyłością stosunków z autorem "Rodziny Poszepszyńskich". Ma więc skąd czerpać wspomnienia. Wyłania się z nich kultowy artysta, człowiek wyzwolony, ekscentryczny, szalony i naznaczony poetycką melancholią.

Waniek nie dba o chronologię. Wspomnienia o pisaniu scenariusza do "Siedmiu życzeń" sąsiadują z opisem groźnego wypadku samochodowego i historią powstania kultowego tekstu piosenki "W prosektorium". Wszystko to poprzetykane zostało wspominkami o depresji Macieja Z, leczeniu psychiatrycznym, problemach finansowych, umiłowaniu napojów wyskokowych i pań lekkich obyczajów. Nigdzie żadnych konkretów. Raczej puzzle, z których czytelnik sam ma zbudować portret Zembatego. "Szalone życie Macieja Z" dotknięte zostało cudowną chaotycznością narracji. Jaki bohater, taka opowieść.

Książka ma jeszcze jeden atut. Zachęca do ponownego odczytania twórczości Zembatego. Dzięki niej z radością wróciłem do jego (i Macieja Karpińskiego) tłumaczeń songów Leonarda Cohena i czarnego humoru autorskich tekstów, z "Onucą" - parodią piosenek żołnierskich - na czele: "Jak się służba skończy, do domu wrócę, / spać się położę na sianie. / Nic tak nie śmierdzi, jak moje onuce / od roku już nie zmieniane! [...] Choremu ojcu cierpienie skrócę, / w łeb go pierdolnę polanem. [...] A znów jeden kolega jest najmniejszy w grupie, / gdyż nogi ma amputowane. [...] Jak mnie zabiją, płakać nie musisz, / smród zawsze po mnie zostanie. / Nic tak nie śmierdzi jak moje onuce / Od roku już nie zmieniane!"

Kim właściwie był Maciej Zembaty? Cynicznym szydercą czy niepoprawnym romantykiem? Przekraczającym wszelkie granice świętości satyrykiem, komediantem czy może bardem? Autorem tekstów, radiowcem, a może scenarzystą filmowym? Śledząc jego życie wypadałoby rzec, że każdym po trochu. Ale to nieprawda. Gdyby tak było, można by odnieść wrażenie, że tworzył po łebkach, na pół...