Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Większość domów w dorzeczu ulicy Tamka to domy obszarpane."

Być może to jedna z najwybitniejszych książek Tyrmanda, która nie wyszła w Polsce w 1964 roku wcale nie z powodu ograniczeń cenzuralnych, lecz na skutek oporu "środowiska" - literackiego i artystycznego Warszawy, które w niej zostało opisane i poczuło się obrażone, a w gruncie rzeczy chyba raczej obnażone. Bowiem autor obnaża w drobiazgowej analizie motywacje i przekonania ówczesnej inteligencji, która dla dobrego życia poszła na współpracę z komunizmem. Obnaża jej cynizm, małość a zarazem przewrotne i małoduszne usiłowania jak "zjeść ciastko i mieć ciastko" - służyć komunizmowi, przymilać się mu i być przez niego sowicie opłacanym, a zarazem uchodzić za prawie patriotę lub niemal niezależnego pisarza, dziennikarza, i przez to uważać się za kogoś lepszego. Pokazuje więc korupcję inteligencji od środka.

Choć współcześni łatwo domyślali się, kto ukrywa się pod nazwiskami bohaterów (fragment książki opublikowano w 1964 w "Kulturze"), nie jest to wcale paszkwil, którego zadaniem byłoby tylko rozdzielanie ciosów konkretnym osobom. Książka jest zapisem czasu i działała raczej jak uderzenie w stół - ci, którzy poczuli się opisani odzywali się - tj. obrażali - brzęcząc jak przysłowiowe nożyce. Inna rzecz, że sportretowani mogli się poczuć niemal wszyscy, bo cały system był założony na tego rodzaju intelektualnej i moralnej korupcji. Główną wartością powieści jest opisanie jej mechanizmu, opisanie tej rzeczywistości, przekazanie prawdy o niej - a zarazem prawdy o tym czasie i o tym systemie politycznym. Pod tym względem to pozycja całkowicie wyjątkowa.

Od publikacji tej książki Tyrmand uzależnił swój powrót z USA (wyjechał w 1965 roku) do kraju. Wyszła jednak w 1967 - za granicą. Ten życiowy epizod, doświadczenie tak porażającego upadku elit, zaważył na późniejszym życiu autora: nie tylko pozostał za granicą, ale też przeszedł na pozycje konserwatywne - czuł się moralnie zobowiązany, by ratować Amerykę przed komunistycznym upadkiem tego rodzaju. Choć to iluzja - upaść można zawsze i wszędzie. Ważne by się przed sobą do tego przyznać i - powstać.

"Większość domów w dorzeczu ulicy Tamka to domy obszarpane."

Być może to jedna z najwybitniejszych książek Tyrmanda, która nie wyszła w Polsce w 1964 roku wcale nie z powodu ograniczeń cenzuralnych, lecz na skutek oporu "środowiska" - literackiego i artystycznego Warszawy, które w niej zostało opisane i poczuło się obrażone, a w gruncie rzeczy chyba raczej obnażone. Bowiem...