Do tego, że warto podróżować, chyba nie trzeba nikogo namawiać, lecz tych nieprzekonanych odsyłamy do „Biegunów” Olgi Tokarczuk, gdzie podróż jawi się jako sposób na życie i konieczność, a przy tym ubogaca jest okazją do nauki. A skoro sama noblistka przekonuje, że warto wybrać się  w podróż, to czy wypada z tym polemizować? Tym bardziej, że za cel swoich wakacyjnych (i nie tylko) wycieczek można obrać Miasta Literatury Unesco. Oczywiście pakując do walizki ulubioną książkę!

Sieć Miast Kreatywnych UNESCO

Sieć Miast Kreatywnych to utworzony w 2004 roku program UNESCO, utworzony w celu promowania współpracy pomiędzy miastami, które opierają swój rozwój na różnych dziedzinach gospodarki kreatywnej, takich jak: muzyka, film, sztuki wizualne, design, rzemiosło i sztuka ludowa czy gastronomia. A także, najbardziej nas interesująca, literatura. Spośród 39 miast, które światowa organizacja wyróżniła mianem Miasta Literatury UNESCO, aż 24 pochodzą z Europy; po siedem miast zostało wyróżnionych w Azji i na Bliskim Wschodzie, a trzy w Ameryce Północnej. Rejon Oceanii reprezentują dwa, a na kontynentach afrykańskim i południowoamerykańskim znajduje się po jednym Mieście Literatury UNESCO.

Aby znaleźć się na tej liście, władze miasta muszą zadbać zarówno o ilość i jakość wydawanych w nich publikacji, jak i o program edukacyjny, skupiony na literaturze regionalnej i zagranicznej. Brane pod uwagę są także obecne w mieście festiwale i wydarzenia literackie oraz dostępność bibliotek, księgarni i różnorodnych  instytucji związanych z literaturą.

Wycieczki szlakiem literatury to zawsze dobry pomysł, dlatego zapraszamy na przegląd najciekawszych Miast Literatury UNESCO!

Kraków i Wrocław

W myśl przysłowia „bliższa ciału koszula” zaczynamy oczywiście od Polski. Należymy do nielicznych krajów (wraz z Irakiem, Stanami Zjednoczonymi, Holandią, Koreą Południową, Hiszpanią, Ukrainą i Wielką Brytanią), które mogą się poszczycić posiadaniem w swoich granicach więcej niż jednego miasta wyróżnionego przez UNESCO. Obie polskie miejscowości są związane z naszymi rodzimymi noblistami w dziedzinie literatury. W Krakowie przez większość część życia mieszkała Wisława Szymborska, a na swój dom w ostatnich latach życia wybrał go Czesław Miłosz; ze stolicą Małopolski byli również związani Henryk Sienkiewicz i Władysław Stanisław Reymont. Wreszcie to w Krakowie spoczywają wielcy wieszcze polskiej literatury: Juliusz Słowacki i Adam Mickiewicz. Planując odwiedziny pod Wawelem, warto szukać terminu, gdy odbywa się jedno z licznych wydarzeń literackich, takich jak Festiwal Conrada, Festiwal Miłosza czy Małopolskie Dni Książki. A gdzie się zatrzymać? Najlepiej pod najbardziej poetyckim adresem w Krakowie, czyli w mieszkaniu Wisławy Szymborskiej na ulicy Piastowskiej 46. Fundacja Wisławy Szymborskiej umożliwia to wszystkim chętnym, nie tylko literatom, w ramach „Weekendy literackich”. Uzyskane w ten sposób środki mają być wykorzystane na działalność statutową Fundacji, w tym program zapomogowy dla pisarzy w trudnej sytuacji, program rezydencji oraz Nagrodę im. Adama Włodka dla młodych twórców.

Drugim polskim Miastem Literatury UNESCO jest Wrocław. To we Wrocławiu siedzibę ma założona w 2019 roku Fundacja Olgi Tokarczuk, mieszka tu też sama noblistka. Tokarczuk jest również Honorową Obywatelką Wrocławia. Tak mówiła w kwetniu 2019 roku podczas ceremonii wręczania jej honorowego obywatelstwa:

Głównym inspiratorem programu literackiego we Wrocławiu jest Wrocławski Dom Literatury. To w jego gestii leży organizacja biur nagród literackich (Silesius i Angelus) i organizacja wykładów. Odwiedzając Wrocław warto zajrzeć do jednej z licznych książkowych klubokawiarnii, takich jak Proza czy Cocofli, gdzie oprócz książek serwowana jest też pyszna kawa.

Edynburg

Najwięcej, bo aż pięć, Miast Literatury UNESCO znajdziemy w Wiejkiej Brytanii. Obok Norwich, Manchesteru, Notthingham i Exeter na liście znajduje się również Edynburg, który w 2004 roku został wyznaczony jako pierwsze na świecie Miasto Literatury. To w tym położonym nad Morzem Północnym szkockim mieście urodzili się Arthur Conan Doyle i Walter Scott, Daniel Defoe pisał „Przypadki Robinsona Crusoe”, a J.K. Rowling sagę o Harrym Potterze. W Edynburgu istnieje również funkcja miejskiego poety, Edinburgh Makar, który otrzymuje z magistratu honorarium, a w zamian zostaje literackim ambasadorem miasta i zobowiązuje się do pisania o Edynburgu. Aktualnie tym mianem szczyci się Alan Spence. Najważniejszym literackim miejscem w Edynburgu jest The Literature House, czyli historyczny dom Johna Knoxa, przywódcy szkockiej reformacji. Mieszczą się w nim muzeum, strefy warsztatowe, a także rozległy ogród. W samym Edynburgu działa codziennie ponad 50 księgarni, a coroczie odbywają się liczne festiwale literackie i warsztaty.

Our fantastic @UNESCO #CitiesOfLit network has been working hard during lockdown to ensure that literary communities remain connected.

We've put together a list of news, events, & opportunities on the go in some of our literary cities: https://t.co/TduZECJUq7 #WorldLitWed pic.twitter.com/tqryjtkG9e

— City of Literature (@EdinCityofLit) June 10, 2020

Mediolan

Słynące z przepięknej katedry, światowej mody, a także dwóch wielkich klubów piłkarskich włoskie miasto jest wśród Miast Kreatywnych UNESCO reprezentantem Półwyspu Apenińskiego w dziedzinie Literatury. Mediolan jest również stolicą włoskiego rynku wydawniczego – swoją siedzibę ma tu ponad połowa włoskich domów wydawniczych. Warto również wspomnieć o najważniejszych pisarzach związanych ze stolicą regionu Lombardia, wśród których są takie nazwiska, jak Umberto Eco i Alessandro Manzoni czy włoscy nobliści: Eugenio Montale i Dario Fo.

Praga

Podążąć szlakiem literatury należy również zajrzeć za naszą południową granicę, w mieście często opisywanym przez Mariusza Szczygła. Do Sieci Miast Kreatywnych w dziedzinie literatury Praga dołączyła w 2014 roku. Jednym z najciekawszych sposobów na zwiedzanie leżącego nad Wełtawą miasta jest skorzystanie z tzw. city walk, którego tematem jest zwiedzanie miejc kojarzonych ze związanymi z Pragą pisarzami, takimi jak Franz Kafka, Albert Camus czy Egon Bondy. Zwiedzający Pragę czytelnicy mogą również odwiedzić również rozległy park Riegrovy sady na Vinohradach, wypełniony fragmentami „Listów Miłosnych Františka Ladislava Riegra i Marie Palacké”. Podobne literackie ścieżki z fragmentami dzieł innych czeskich pisarzy znajdują się chociażby w praskim ogrodzie botanicznym. Wizytując stolicę Czech warto też wstąpić do założonej w 1993 roku anglojęzycznej kawiarni i księgarni Globe i wziąć udział w jednym z jej cotygodniowych quizów literackich.

Heidelberg

Chociaż założone jeszcze przez Celtów miasto straciło już na europejskim znaczeniu, to tradycji nie można mu odmówić. W 1386 roku został założony tutaj uniwersytet, będący wówczas czwartą tego typu placówką w Europie Środkowej. Jako miasto uniwersyteckie Heidelberg stał się mekką dla poetów, twórców i myślicieli. Dzisiaj uniwersytet w tym zaledwie 150-tysięcznym mieście jest posiadaczem zbiorów renesansowej Bibliotheca Palatina. Co ciekawe, w Heidelbergu studiował między innymi polski poeta i dramatopisarz Adam Asnyk, a wizytowali to miasto między innymi Goethe i Hegel.
Odwiedzając to zachodnioniemieckie miasto z pewnością natkniemy się na wiele księgarni; według oficjalnych statystyk jest ich aż 1,5 na każde 10 tysięcy mieszkańców. Swoje kroki powinniśmy również skierować w stronę Kulturhaus Karlstorbahnhof; tam, w starym budynku dworca kolejowego, mieści się najważniejsze kulturalne miejsce Heidelbergu, w którym odbywają się koncerty, wystawy, a także wydarzenia literackie.

Wymieniliśmy tylko te miasta, do których w obecnej sytuacji epidemiologicznej najłatwiej się dostać, czy to autem, czy komunikacją publiczną. Z tej przyczyny nie opisywaliśmy na przykład ani urugwajskiego Montevideo, ani położonego RPA Durbanu, niemniej zachęcamy do zanotowania w pamięci także tych nazw. Spis wszystkich Miast Kreatywnych UNESCO, w tym 39 najbliższych literaturze, można znaleźć na oficjalnych stronach internetowych programu. Odwiedzaliście któreś z nich? Podzielcie się wrażeniami w komentarzach!

Fotografia otwierająca: Tomasz Wiech

[aj]