„A wreszcie rzekł Bóg: »Uczyńmy człowieka na nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad całą ziemią i nad wszelkim zwierzątkiem naziemnym«” (Rdz 1:26, BT). Skoro w Biblii napisano, że człowiek ma nad zwierzętami panować, tak też się stało. W czasach, kiedy ludzie prowadzili wędrowny tryb życia, poszukując pożywienia, a nie je wytwarzając, zwierzęta stanowiły przede wszystkim źródło pożywienia. Łączyła nas z nimi relacja drapieżnik – ofiara. Bardzo szybko jednak zaczęły pojawiać się w życiu człowieka w nieco innej roli.

Pierwszymi zwierzętami, jakie udomowiono, były wilki. Dały one początek dzisiejszym psom, czyli najwierniejszym towarzyszom ludzi. Wilki podążały za ludźmi, czekając na resztki pożywienia. Z czasem podchodziły coraz bliżej, a ich strach przed nimi malał. Autor ukazuje historię udomowienia tych zwierząt, które musiało mieć obopólną korzyść. Dla wilka człowiek oznaczał łatwe pożywienie, bo nie trzeba było polować. Dla człowieka wilk okazał się przydatny w tropieniu zwierząt, bo o ile ludzie posługujący się bronią potrafili polować skuteczniej, o tyle w tropieniu węch wilka był niezastąpiony.

Kolejnymi omówionymi zwierzętami są koty, osły, konie, wielbłądy, kozy i tury. Jedne stały się zwierzętami domowymi, towarzyszami życia i członkami ludzkich rodzin, inne przeznaczone były na pokarm albo do pracy lub walki. Co zdecydowało o takim klasyfikowaniu różnych gatunków zwierząt? Dlaczego jedne zyskały prestiż i podziw człowieka, a inne nie? Jaki wpływ na zwierzęta miało ich udomowienie i co się stało z dziko żyjącymi przedstawicielami tych gatunków? Na te pytania odpowiedzi szuka autor „Zażyłej więzi”.

Brian Fagan jest wybitnym antropologiem, profesorem na co dzień wykładającym na Uniwersytecie Kalifornijskim. Jako autor wielu książek popularyzuje wiedzę o historii ludzkości tak odległej, że jej poznanie możliwe jest tylko dzięki badaniom archeologicznym. W czasach, kiedy jedyną formą zapisu rzeczywistości były rysunki naskalne, ludzie dokonywali przełomowych odkryć, rozwijali się jako gatunek i zmieniali otaczające ich środowisko w taki sposób, że zmiany te okazały się trwałe i nieodwracalne. Dziś mamy jednak niewielką wiedzę na temat postępu, jakiego dokonał człowiek od epoki lodowej do czasów średniowiecznych i możemy w tym względzie bazować tylko na pracy archeologów. Autor popiera swoje teorie dokumentami naukowymi, stara się znaleźć odpowiedzi na pytania, na które można jedynie snuć rozważania. Im bliższe współczesności czasy opisuje, tym wiedza jest bardziej rzetelna i bogatsza.

Książka jest obszerna, autor nie unika szczegółowych analiz, stara się przedstawić temat dogłębnie, niczego nie pomijając. Nie jest to lekka lektura, przeznaczona raczej dla tych, którzy interesują się antropologią i archeologią. Książka daje jednak do myślenia, zmusza do zastanowienia się, do czego doprowadził człowiek, jak traktował zwierzęta na przestrzeni lat, o których pisze autor. Niekiedy są to treści przerażające, jak choćby opisy uśmiercania zwierząt hodowlanych. Prawa zwierząt? Czy przyglądając się historii, możemy być zadowoleni z naszego rozwoju cywilizacyjnego? Dla tych, którym los zwierząt nie jest obojętny, ta lektura nie będzie łatwa, co nie oznacza, że wiedza – przyznam, ogromna – nie poszerzy horyzontu postrzegania relacji ludzi ze zwierzętami.

Izabela Straszewska