25 listopada po raz kolejny rozpoczęła się międzynarodowa akcja 16 Dni Przeciwko Przemocy wobec Kobiet. Na całym świecie odbywać się mają wykłady, dyskusje, pikiety i inne wydarzenia przypominające o tym poważnym światowym problemie. A u nas? Choć ostatnio w mediach o problemie przemocy wobec kobiet było głośno – w telewizji, w prasie, Internecie, to myślę, że przeciętnemu Polakowi nie jest łatwo o tym problemie rozmawiać. Starsi często milczą, choć przemoc – często nie anonimowa - dotyka nie tylko „obce” kobiety. Młodzi zaś nie umieją jeszcze rozmawiać o takich sprawach. Może – na szczęście – brak im wiedzy, która mogłaby wyniknąć z doświadczeń, a może brak im – niestety – świadomości czy wrażliwości, a może odwagi. Kobiety w wieku 15-44 lata są narażone na męską przemoc domową bardziej niż na zachorowanie na raka, a to przecież tylko jeden rodzaj przemocy, jakiej doświadczają. Władze, które nie walczą z tradycją przemocy wobec kobiet, są cichymi wspólnikami sprawców. Polska nie jest tu wyjątkiem - pisze Anna Dryjańska z Feminoteki.

Może należałoby więc w ramach tych „16 dni…” zrobić choćby tyle - przeczytać „Paradoks macho” Jacksona Katza. Książka skierowana jest przede wszystkim do mężczyzn, bo autor od lat zajmuje się przeciwdziałaniem przemocy wobec kobiet, nie tylko pisząc, ale i prowadząc projekty edukacyjne adresowane do chłopców i mężczyzn. Myślę jednak, że przeczytać ją powinny także kobiety. Może porozmawiają ze swoimi mężczyznami, a mężczyźni później w męskim gronie z kolegami?

„Paradoks macho” analizuje problem przemocy wobec kobiet, odwołując się do rzeczywistości amerykańskiej. W przypisach redaktorów i tłumaczy czytamy jednak: ogólnopolskie badania TNS OBOP z 2007 r. w Polsce pokazały, że (…) prawie 2/3 Polaków (64%) zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie, takie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy). Jest to więc zdecydowanie także do nas skierowana lektura.

Nie spodziewajmy się katalogu przypadków przemocy, choć i takie są omówione dla ilustracji problemu. Nie o warstwę sensacyjną chodzi. Nie o tanie wzruszenie. Nie o scenariusz dla programów interwencyjnych. Nie o potencjalną satysfakcję dla naszej wrażliwości (bo my to nie bijemy, ale głęboko współczujemy…). Katz pokazuje i cierpliwie tłumaczy, jak kultura, którą tworzymy – i to jest najistotniejszy przekaz - sprzyja przemocy wobec kobiet (i nie tylko kobiet, oczywiście). I to z nią musimy walczyć, z kulturą. Ona sankcjonuje przemocowe zachowania i należy to sobie uświadomić(!), a potem zaangażować się czynnie(!) w zmianę istniejącego stanu rzeczy.

Autor przekonuje, że przemoc wobec kobiet nie jest wyłącznym problemem kobiet, ale jest przede wszystkim problemem mężczyzn. Pokazuje, jak istotne jest, by mężczyźni zaczęli myśleć, że to jest ważny temat. Szczególnie podkreśla, że nie zwraca się naiwnie do tych, którzy upokarzają, biją, gwałcą, pouczając ich z wysokości samozwańczego autorytetu: przestańcie to robić. Ale do tych, którzy stoją z boku, przyglądają się, bagatelizują, wiedzą, ale nic nie robią, śmieją się, mówią: „jej problem, skoro się dała”, komentują bezdusznie czy opowiadają głupie dowcipy – słowem do postronnych świadków, całej grupy porządnych może skądinąd facetów, którzy nie czują się(!) w obowiązku na przykład upomnieć kolegi, by nie opowiadał seksistowskich dowcipów, nie mówiąc już o powstrzymywaniu ręki, która bije. Zwraca uwagę także na problemy rasowe, kwestie pornografii, prostytucji itp. Wiele uwagi poświęca także sposobowi wypowiadania się o problemie przemocy. Popatrzcie, co się dzieje, w zależności od tego, jakich formuł językowych używamy:
1. John pobił Mary.
2. Mary została pobita przez Johna.
3. Mary została pobita.
4. Mary jest bita.
5. Mary jest kobietą bitą.
Jeśli użyjemy zdań 2-5, komu udzielimy rad związanych z przemocą? Przecież nie Johnowi! A jeśli Mary - to przecież oczywiste, że to jej problem, nie Johna.

Można by czasem odnieść wrażenie, że wielokrotnie autor powtarza te same kwestie, ale przecież o to chodzi – o utrwalenie pewnych prawd, które powtarzane wielokrotnie wymuszają rzeczywistą nad nimi refleksję. Stąd lektura „Paradoksu” wymaga czasu, nie pośpiechu. Zapewne musi także być wielokrotna i domaga się przedyskutowania tego, co przyswoimy. Bezwzględnie.

Zachęcam do lektury „Paradoksu macho”, a wręcz ją zalecam. I gwarantuję, że jeśli przetrawicie to, o czym w niej się mówi wbrew naturalnemu odruchowi ucieczki przed nieprzyjemną rzeczywistością, to nigdy już nie wspomnicie głośno o tym, że macie w domu nagrania Eminema.

Justyna Radomińska