„Kiedyś całą wieś otaczano magicznym kręgiem z ziemi zaoranej przez bliźniacze woły. Nie było już wołów. Kiedyś Rabikowie opłacali chmarników, aby chronić uprawy przed burzami i gradem. Zniknęli chmarnicy. Teraz już nikt i nic ich nie ochroni. Niedługo ich wioska i ich ziemia będą tylko wspomnieniem”.

Czy można przeżyć koniec świata? Tak postawione pytanie może się wydawać nieco prowokacyjne. Wszak przeczuwamy, że końca świata żaden człowiek nie ma prawa przeżyć. Skoro przestanie istnieć świat, przestaną też istnieć ludzie. Jednak historia Polski pełna jest małych końców świata, które jednak jacyś ludzie przeżyli. Dla całego kraju takim końcem była II wojna światowa. Po jej zakończeniu nic nie było już takie jak przedtem. II Rzeczpospolita przestała istnieć. Nowa Polska odrodziła się zupełnie w nowych granicach i z zupełnie nowym systemem polityczno-społecznym. Był to więc koniec świata dla Polaków, którzy przeżyli wojnę. Świat, który znali, świat, który był przez nich oswojony, przestał istnieć. Oni zaś przeżyli wbrew wszystkiemu i oto po tej strasznej wojnie byli jak dzieci, które od początku uczą się żyć. Mieli jednak nieporównywalnie trudniej. Dziecko bowiem jest jak czysta kartka, wszystko poznaje po raz pierwszy. Oni natomiast pamiętali aż za dobrze, tymczasem musieli zapomnieć. Mieli wyryte w pamięci swoje domy i wioski, sady i lasy, które musieli opuścić. Otaczająca ich rzeczywistość zmieniła się diametralnie. Czy możliwe w ogóle było, aby się w niej odnaleźli? Czy ktoś miał prawo tego od nich wymagać?

Wszystkie te wątki są obecne w przejmującej powieści Roberta Nowakowskiego pod tytułem „Ojczyzna jabłek”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Literackiego. Autor jest prawnikiem, a ten tytuł to jego debiut literacki. Debiut jakże udany, powiem od razu. Oby zdecydowanie więcej takich debiutów. To książka poruszająca bardzo ważne tematy z powojennej historii Polski, a jednocześnie słabo obecne w powszechnej świadomości.

Akcja „Ojczyzny jabłek” rozpoczyna się w 1945 roku w małej wiosce Pasice. Jednym z głównych bohaterów jest mieszkający tam Jelko, który jest Bojkiem. Mężczyzna kocha się w kobiecie z sąsiedniej miejscowości, wychowanej po łemkowsku Ninie. Jednak powojenny czas to nie jest dobry moment na miłość. Na pewno nie w Bieszczadach, do których – paradoksalnie – wojna dopiero się zbliża. Mieszkańcy – określający samych siebie jako „tutejsi” – chcą żyć jak dotąd. Nie rozumieją, że ich świat dobiega końca. Zmiany granic po II wojnie i przesiedlenia ludności miały wkrótce dotknąć także ich samych. Tymczasem codzienność stawała się coraz straszniejsza. Po wsiach naprzemiennie grasowały bandy UPA, sowieccy żołnierze i ludowa milicja. Chociaż mówili różnymi językami i do czego innego namawiali ludzi, coś ich jednak łączyło. Wszyscy nieśli cierpienie, śmierć i pożogę.

Wkrótce rozpoczyna się słynna akcja „Wisła”. Ludzie – pod pozorem walki z ukraińskimi bandami – zostają wygnani ze swoich domów i przesiedleni na tak zwane „Ziemie Odzyskane”. Autor bardzo realistycznie opisuje te sceny. Nie ma w nich żadnej przesadnej brutalności, ale też nie ma niepotrzebnego lukrowania historii. Historia bowiem ma to do siebie, że zawsze najstraszniejsza jest dla zwykłych ludzi. Ludzi, którzy chcieli po prostu żyć. Po wojnie znów chcieli obsiać swoje pola, zbierać owoce ze swoich sadów. Piec chleb w swoich piecach. Grzebać zmarłych na swoich cmentarzach. Mówić swoim językiem.

Wszystko to zostało im odebrane. Nagle. Brutalnie. Bezpowrotnie. Nastąpił koniec ich świata. Oni jednak musieli żyć dalej. Trafili w nieznane, do ziemi zupełnie innej od tej, którą znali. Musieli nauczyć się wszystkiego od nowa: mówić, pracować, po prostu żyć.

Czy im się to udało? Czy było to możliwe? Jak nie uschnąć z tęsknoty za rodzinnymi stronami? Jak przeboleć groby przodków, zostawione hen daleko?

„Ojczyzna jabłek” to znakomita opowieść o ludziach, którzy zostali pozbawieni swoich korzeni. Zmuszeni do życia w obcych stronach, w obcej rzeczywistości. Czy udało im się do niej przystosować?

Robertowi Nowakowskiemu należą się słowa uznania za przypomnienie czytelnikom tego trudnego i bolesnego momentu z historii Polski. Autor dowodzi, że dla niektórych ludzi koniec wojny był dopiero początkiem ich gehenny. Absolutnie polecam wszystkim tę pozycję.

Wojciech Sobański