Długo odstręczała mnie okładka przywodząca na myśl szkolne podręczniki do biologii. Format książki i czcionka także nie wyglądały zachęcająco. I, choć zazwyczaj na tego typu aspekty staram się nie zwracać uwagi, w tym przypadku mimowolna niechęć stawała się ewidentnie odczuwalna. Trudno mi było natomiast racjonalnie ją wytłumaczyć. Powieść przecież otrzymała Nagrodę Pulitzera i z opisu wydawała się być interesująca. W jakimś stopniu szczególnie mnie zaintrygowała, co sprawiło, że ostatecznie wgryzłam się w treść, starając się odrzucić niechęć do formy graficznej.

Muszę przyznać, iż im dłużej czytałam „Mrowisko”, tym bardziej ten biologiczno-podręcznikowy aspekt wydawał mi się zupełnie słuszny. Okładka i wygląd książki zdawały się być jej integralną częścią. Nie mogła wyglądać inaczej. Była to przecież ciekawa opowieść o chłopcu poświęcającym swoje życie pasji, jaką była przyroda i walce o rejon Nokobee. Była to także dyplomowa praca z zakresu środowiska – kronika mrówek.

Na pierwszych stronach „Mrowiska” poznajemy chłopca o imieniu Raff, mieszkającego niedaleko obszaru Nokobee – rezerwatu przyrody, do którego przyjeżdżał często ze swoimi rodzicami na pikniki. Rejon ten staje się tak bliski jego sercu, że chłopiec stara się spędzać tam każdą chwilę, nawet wbrew woli rodziców. Odkrywa gatunki mieszkających w Nokobee zwierząt, staje się badaczem, obserwatorem i naukowcem. Los kieruje go w stronę ochrony środowiska i próby uratowania ukochanego rejonu przed postępem technologicznym i urbanistycznym rozwojem.

Opowieść o Raffie i jego rodzinie – matce, pochodzącej z jednej z najznamienitszych i najbogatszych rodzin w rejonie i ojcu, który nigdy nie osiągał żadnych sukcesów – jest opowieścią typowo amerykańską. Wilson portretuje małomiasteczkowe społeczeństwo oraz tradycje i zwyczaje stanu Alabama. Historię znajomości rodziców Raffa czyta się bardzo dobrze, tak jak ogląda się przyjemny film o amerykańskich przedmieściach.

„Mrowisko” ma jednak także i trudne momenty do przebrnięcia. Ciągnącym się fragmentem jest rozdział poświęcony kronikom mrówek. Jest to spis pracy dyplomowej Raffa, poświęcony jego obserwacjom owadów. Czytając, niejednokrotnie czułam się, jakbym spoglądała na „Dawno temu w trawie”, wnioski jednak były szalenie bardziej ciekawsze i szokujące. O mrówkach nie wiemy zbyt wiele. Są robotnice, jest królowa. Nic jednak nie wiemy o ich codziennym życiu, o walce, którą toczą, o hierarchii, o tym, w jaki sposób są zakładane nowe kolonie mrówek, jak mrówka staje się królową i co dzieje się, gdy królowa umiera... Wilson naprawdę dochodzi do wielu niesamowitych wniosków, które pewnie wcale nie przyszłyby nam do głowy. A tak właśnie czasem zachowuje się natura... Niemniej jednak ów fragment, choć naprawdę interesujący, jest długi i ciężki do przebrnięcia.

Całość jest jednak spójna, a wręcz można by się pokusić o stwierdzenie, że historie mrówek i ludzi są analogiczne. Jest to opowieść o tym, jak tworzy się władzę, jak zdobywa się terytoria i jak się o ich utrzymanie walczy. I wbrew pozorom ludzka walka o tereny nie jest wcale przeciwna walce, którą toczy natura. Ameryka nie stała się wielka, siedząc na tyłku – tłumaczy Raffowi jego wuj. Musieliśmy być twardzi i musieliśmy ciężko pracować. Rozwijaliśmy skrzydła dzięki wojnie, mówiąc już zupełnie szczerze. Rzuć tylko okiem na amerykańską historię. (...) Musieliśmy wygonić Indian, żeby wziąć to, co przewidział dla nas Bóg. Poszliśmy na wojnę z Meksykiem i dwukrotnie zwiększyliśmy obszar tego kraju. Rośnij albo umieraj! Cóż, mrówki miały tę samą taktykę i pogląd na świat.

„Mrowisko” to powieść trudna. Ciężka do przebrnięcia, jak również pełna niebłahych problemów, które piętrzą nam się w głowie podczas czytania. Ale odkładając książkę, wiemy, że była to wartościowa lektura, która uświadomiła nam wiele rzeczy i pozwoliła spojrzeć na rzeczywistość i naturę z niecodziennej perspektywy.

Monika Samitowska-Adamczyk

Cytaty za: „Mrowisko”, Edward Wilson, Zysk i S-ka, 2012.