„Warto bowiem wiedzieć, że od grudnia 1942 roku aż do wyzwolenia miasta w styczniu 1945 funkcjonował w Łodzi obóz koncentracyjny dla polskich dzieci. Dwadzieścia pięć miesięcy głodu, bólu, upokorzeń, pracy ponad siły. Piekło bez wyjścia, bez końca”.

W ostatnim czasie ukazuje się bardzo dużo książek z tak zwanej literatury obozowej. Niektórzy mogą wręcz zadać pytanie, czy warto jeszcze pisać takie książki. Wszak od II wojny światowej upłynęło już tyle lat, wszystkie jej aspekty zostały zbadane i opisane. Jednak takie książki nie tylko warto, ale wręcz należy pisać. Naszym obowiązkiem winna być troska o to, aby nikt nigdy nie zapomniał o koszmarze II wojny światowej. O niemieckich obozach śmierci, o straszliwym i niewyobrażalnym cierpieniu.

Doskonałym tego przykładem jest publikacja Jolanty Sowińskiej-Gogacz i Błażeja Torańskiego pod tytułem „Mały Oświęcim. Dziecięcy obóz w Łodzi”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. Jej autorzy to dziennikarze i publicyści. Ich wspólna praca dała niesamowity efekt. Wszyscy bowiem słyszeli o obozie w Auschwitz i innych niemieckich obozach zagłady. Czy wiedzieliśmy jednak, że w Łodzi, tuż obok żydowskiego getta, Niemcy urządzili obóz dla polskich dzieci. Tak, obóz dla słabych i bezbronnych dzieci. Było to coś niewyobrażalnego, nawet jak na zbrodnicze niemieckie standardy.

Książka została podzielona przez autorów na dwie części. Pierwsza z nich opisuje historię łódzkiego obozu na ulicy Przemysłowej. Dowiemy się, z jakich powodów dzieci były umieszczane obozie. Trafiały tam przede wszystkim dzieci AK-owców i innych konspiratorów, walczących z III Rzeszą. Osobną grupę stanowiły dzieci Świadków Jehowy, zamykane za to, że „rodzice wychowują je w duchu wrogim państwu”. Ich przekazanie do obozu jest bezwzględnie konieczne – argumentowały Niemieckie władze. Spora liczba dzieci to sieroty, które nie miały nikogo. Do obozu trafiały za żebractwo, czy kradzież jabłka Niemcom. Dzieci były więzione głównie za polskość. Niemcy robiły wszystko, aby je zgermanizować. W obozie był zakaz mówienia po polsku. Wszystkie komendy strażników były po niemiecku.

Wiele dzieci wywieziono do Niemiec i przekazano na wychowanie niemieckim rodzinom. Odnalezione po wojnie, nie potrafiły wymówić słowa po polsku.

Sam obóz był niczym „środek piekła”. Panowały w nim straszne warunki. Głód, bicie, choroby, tortury – to wszystko było udziałem osadzonych. Osadzonych, którzy byli przecież dziećmi. Co musieli przeżywać, wyrwani ze swojego środowiska, całkowicie zależni od bezwzględnych i okrutnych strażników?

Wśród kadry wyróżniającą się osobą była Genowefa Pohl vel Eugenia Pol. Zapamiętali ją wszyscy, którzy byli osadzeni w obozie. Nie wszyscy jednak oceniają ją tak samo negatywnie. Nie zmienia to faktu, że kobieta ta dopuszczała się strasznych okrucieństw. Po II wojnie światowej dalej mieszkała w Łodzi pod zmienionym nazwiskiem. Przed sądem stanęła dopiero w latach 70.
Zapyta ktoś, co dzieci robiły w obozie? Odpowiedź jest banalnie prosta – pracowały na chwałę Rzeszy. Kruche, wiecznie głodne istotki, musiały wykonywać niewolniczą pracę dla Niemców.
Wyzwolenie obozu – niestety – nie oznaczało końca gehenny jego więźniów. Wielu nie miało dokąd pójść. Opiekowali się nimi dobrzy ludzie. Dla komunistów ci, którzy przeżyli byli niewygodni. Jako dzieci polskich patriotów były z definicji wrogami nowej władzy. Niektórych oskarżano o szpiegostwo na rzecz Amerykanów, sam obóz zaś skazano na zapomnienie. Nie mówiono o nim, stanowił białą plamę w historii.

Druga część książki – mniej obszerna – nosi tytuł „współczesność”. Autorzy zamieścili swoje rozmowy z ocalałymi z obozu, opisali różne formy upamiętnienia tego miejsca. Jolanta Sowińska-Gogacz i Błażej Torański nie ukrywają, że chcą ocalić obóz od zapomnienia. Dzieciom w nim przebywającym chcą zwrócić pamięć. Według mnie swoją książką świetnie wywiązują się z tego zadania.

„Mały Oświęcim. Dziecięcy obóz w Łodzi” to wstrząsająca lektura, o kolejnym piekle na ziemi, które urządzili Niemcy. Autorom należy się uznanie, za świetnie wykonaną pracę. Otrzymaliśmy bowiem niezwykle ciekawą książkę, chociaż opowiadającą tragiczną historię.

Dużym plusem publikacji są zdjęcia, ilustracje, fragmenty listów wysyłanych przez dzieci. Wszystko to bardzo dotyka czytelnika i nie pozwala być obojętnym. Gorąco zachęcam do lektury książki i proszę: pamiętajmy. Któż będzie pamiętał o naszej historii, jeśli nie my sami? Raczej nie „kulturalni” Niemcy.

Wojciech Sobański