Znakomite wspomnienia Jarosława Abramowa-Newerlego obejmujące okres od połowy lat trzydziestych minionego stulecia do 1945 roku. Już samo pochodzenie autora jest fascynujące. Wnuk rosyjskiego oficera i córki czeskiego łowczego z jednej, a syn wychowanki korczakowskiego Domu Sierot z drugiej strony. Jego ojciec był zatem Polakiem z wyboru, podobnie jak matka.
Jeszcze ciekawsze są kulisy wspomnień i dramatis personae. Otóż rodzina autora mieszkała w trzeciej kolonii WSM na Żoliborzu, czyli w tanich domach wybudowanych przez związanych z PPS-em spółdzielców na ówczesnych… peryferiach Warszawy. I chociaż redaktor korczakowskiego Małęgo Przegladu i nauczycielka śpiewu oraz aktorka teatru „Baj” nie należeli do ludzi ubogich, tym niemniej ich mieszkanie nie posiadało ani łazienki, ani w.c., tak jak większość we wszystkich koloniach, z wyjątkiem pierwszej, zniszczonej w czasie wojny.
Autor opisuje zatem swoje dzieciństwo, koleżanki i kolegów oraz ich rodziców, ich przyjaciół i współpracowników. Zdążył jeszcze otrzymać w książce dedykację Janusza Korczaka, przyjaciela obojga rodziców. Ciekawostką jest fakt, że relatywnie dużo spośród znajomych Państwa Abramow-Newerly stanowili uciekinierzy z ZSRR, nie tylko Rosjanie ale też np. Ukrainiec i Czerkies. Z racji profesji rodziców już jako dziecko autor poznał wielu ludzi kultury obojga płci, bądź osób związanymi z nimi.
Dalej pojawia się wojna i co za tym idzie w życie młodego Jarka wkroczyła śmierć,najpierw w 1939 roku, a potem w kolejnych latach. I świadomość, że pewne osoby z mieszkańców Kolonii WSM musiały udać się do getta. Inni ukrywali się lub żyli pod zmienionymi personaliami. Podaż zrodziła popyt na szmalcowników, przez których kolejne osoby były aresztowane i ginęły same, bądź słuch o nich. A matkę autora uratował nikt inny tylko człowiek znany jako major, a więc rotmistrz Witold Pilecki, wówczas cichy i szanowany bohater WSMowskiej konspiracji.
Ale to także opis codziennej egzystencji kupowanej Warszawy – pracy, handlu, zabawy (w tym plażowania nad Wisłą), okrojonych szkół i placówek kulturalnych oraz niedocenianej działalności RGO, czyli rady Głównej Opiekuńczej, tolerowanej przez Niemców. Autor zawdzięczał jej pobyt na koloniach w Wodzisławiu koło Sędziszowa, w chłopskiej zagrodzie.
Wreszcie niezwykle ciekawy opis Powstania Warszawskiego okiem 11-letniego chłopca, który w szybkim tempie tracił kolejnych znajomych własnych lub rodziców, a także późniejszej tułaczki od Pruszkowa, poprzez właśnie Wodzisław aż do Częstochowy i powrotu do zburzonej Warszawy.
Piękne, miejscami wzruszające wspomnienia, będące jednocześnie ważnym źródłem historycznym.
Przewija się w nich
szereg postaci ważnych wtedy dla naszej kultury (oprócz wspomnianych m.in. artyści teatru Baj, Maria Kownacka, pisząca sztuki dla niego, dowódcy powstańczy, a nawet politycy, o zmiennych losach i zasługach – np. dwóch PPS-owców – Osóbka-Morawski został premierem w rządzie komunistycznym, a Antoni Zdanowski został zakatowany przez UB.
Ale kolonie WSMu to także domy dla rówieśników autora, znanych z powojennej historii, jak np. Zbigniew Zapasiewicz, Andrzej Garlicki, Andrzej Krzystof Wróblewscy i inni.
Jednym słowem niesamowicie wciągające i znakomicie napisane wspomnienia. Ale nie mogę dać maksymalnej oceny z dwóch powodów – po pierwsze błędy faktograficzne – pierwszy o negatywnych skutkach – Powstania Warszawskiego nie tłumili ani własowcy ani Ukraińcy, tylko RONA – Rosyjska Narodowa Armia Wyzwoleńcza renegata Kaminskiego. Powtarzanie nieprawdy powoduje, szczególnie dziś, utrwalanie negatwynych i niezasłużonych stereotypów. Poza tym historia Szapsela Rotholca również wymaga wyprostowania w kolejnych wydaniach. No i przede wszystkim brakuje indeksu osób.
Tym niemniej to ciągle wspaniała książka, warta polecania nie tylko Warszawiakom.

Znakomite wspomnienia Jarosława Abramowa-Newerlego obejmujące okres od połowy lat trzydziestych minionego stulecia do 1945 roku. Już samo pochodzenie autora jest fascynujące. Wnuk rosyjskiego oficera i córki czeskiego łowczego z jednej, a syn wychowanki korczakowskiego Domu Sierot z drugiej strony. Jego ojciec był zatem Polakiem z wyboru, podobnie jak matka.
Jeszcze...