„Czekałem trzy dekady, by narysować babciną »Loterię« ale warto było” stwierdza Miles Hyman, wnuk Shirley Jackson w przedmowie do swojej komiksowej adaptacji. Jest to teza, z którą trudno będzie się zgodzić większości czytelników.

Shirley Jackson nie należy do specjalnie znanych autorek, a szkoda. Więc jeśli ktoś jeszcze nic o niej nie wie, powinien to jak najszybciej naprawić. „Nawiedzony dom na wzgórzu” czy „Zawsze mieszkałyśmy w zamku” to dwie pozycje, które mnie osobiście powaliły na kolana – pierwsza jako jeden z najgenialniejszych horrorów psychologicznych, jakie kiedykolwiek napisano, a druga jako przedziwny melancholijny pamiętnik z wątkami romansowymi. „Loteria” uchodzi za arcydzieło  – przyznaję ze wstydem, że nie czytałam tego opowiadania. Może, gdybym to zrobiła, odebrałabym tę komiksowa wersję w zupełnie inny sposób.

Hyman przełożył już kilka powieści na język komiksu, więc nie jest w tej dziedzinie nowicjuszem. Tym bardziej dziwi więc, że spod jego ręki wyszedł tak przeciętny komiks, jak ten. Scenariusz podpowiada, że dzieło Jackson mogło być przysłowiową petardą, w której mistrzowsko zastosowano narastające napięcie i szokujący punkt kulminacyjny – nawet w wersji Hymana udaje się jako tako zachować tempo i niepokój, którym zapewne szczyci się oryginał. Jednak wszystko to na nic, skoro nie udaje się wywołać w czytelniku zainteresowania bohaterami czy zaistniałą sytuacją.

Oto w pewnym mieście co roku 27 czerwca odbywa się loteria, w której biorą udział wszystkie rodziny. Każdy po kolei wyciąga los na oczach reszty mieszkańców, aż dochodzi do wielkiego finału. To losowanie, w którym nikt nie chce być zwycięzcą. Odbywa się od zamierzchłych czasów. Przez niejasne poczucie niepokoju spodziewamy się złego obrotu spraw. Tragedia wisi w powietrzu. Coś tu jest nie tak, ale jeszcze nie wiemy co – aż do wyników loterii. Generalnie można się było spodziewać takiego, a nie innego finału od samego początku – nie wiem, czy inni mieli takie wrażenie, ale ja nie byłam zagraniem Jackson wcale zaskoczona. Ludzkość zawsze szukała sobie kozłów ofiarnych, a od starych zabobonów nie odchodzi się zbyt łatwo.

Warstwa graficzna jest staranna i przejrzysta. Hyman trzyma się niemal zawsze kadrów, co jakiś czas wprowadzając ilustracje dwustronicowe. Ma miękką kreskę, której dodatkowo subtelności dodają przygaszone barwy i cieniowanie. Zadziwiającą cechą obrazów Hymana jest ich statyczność – wydaje się, jakby postaci pozowały w kadrach, wiecznie niezadowolone, raczej z grymasami na twarzach pozbawionych wyraźnego zarysu oczu, niż rzeczywistymi rysami twarzy. Przez to tracą na indywidualności, co zapewne miało im dodać uniwersalności. Takie zagranie niestety sprawia, że nie czujemy żadnej więzi z bohaterami tragedii – jest nam ona niemal obojętna, zaskakuje na zasadzie krótkiego „och”, budzi krótką refleksję, ale raczej szybko zbywaną wzruszeniem ramion.

To zamieranie na obrazach Hymana sprawia, że są one w pewien sposób bardziej znaczące, wprowadzają także lekko wyczuwalne napięcie. Oczywiście maszynowe wyliczanie nazwisk kolejnych losujących z ich pozbawionych wyrazu twarzami nic w czytelniku nie budzi poza znudzeniem. Kompletnie niepotrzebne wydaje się także ukazywanie nagiej bohaterki, kąpiącej się w ciszy – ten komiks w ogóle jest bardzo cichy – w dzień losowania. Po co ten voyeuryzm, tego nie sposób pojąć.

„Loteria” budzić może wiele refleksji dotyczących ludzkiej natury – i choć sama tradycja losowania czy też tego, co czeka „wygranego”, jest niezrozumiała, pozornie pozbawiona sensu – wszyscy podświadomie wiemy, o co w niej chodzi. W komiksie Hymana cała opowieść kończy się bez żadnego komentarza – każdy zmniejszałby wartość szokującego punktu kulminacyjnego – pozostawia jednak jakieś niedopowiedzenie, sprawia wrażenie niedokończonego. W ogólnym rozrachunku dostajemy krótką przypowieść, której jedyną siłą jest wzrastające napięcie osiągające szczyt w najbardziej brutalnym momencie – migawkę mówiącą wiele o ludzkiej kondycji, o sile tłumu, o bezlitosnym zabobonie. Bardzo interesująco się czyta „Loterię” po „Korzeniach we krwi” Patricka Phillipsa, jak mi się to przytrafiło – obie pozycje dosyć zaskakująco ukazują tę mało zjawiskową stronę Ameryki – zaściankową i zabobonną. Tak w jednym, jak i drugim przypadku nie opowiadają jednak tylko o Ameryce – są diagnozą postawioną całej ludzkości, tak skłonnej do brutalności i ślepego podążania za tradycją i tłumem.

Bardzo jestem ciekawa, czy komiksowa adaptacja wnuka spodobałaby się Shirley Jackson. Choć nie czytałam jej opowiadania, to jestem niemal pewna, że jest ono o wiele lepsze od wersji rysunkowej. Tej drugiej brakuje wyrazu – ma postać pocisku, który każe się zatrzymać w miejscu i zmusza do refleksji, ale nie na długo i niezbyt boleśnie. W końcu dużo już napisano i tej tematyce, a obrazów tego typu mamy pewnie jeszcze więcej niż słów – trudno więc być aż tak poruszonym dziełem Hymana. Koniec końców to historia stara jak świat – i chyba każdy znający jako tako przebieg dziejów człowieka nie będzie zaskoczony makabrą, jaką pielęgnuje od wieków mała społeczność w cichym, pozornie swojskim zakątku Ameryki. Pozostaje tylko dziwić się, że Hymanowi nie udało się wycisnąć z tej przejmującej wiwisekcji ludzkości więcej...