Sofija Andruchowycz to nie tylko córka Jurija Andruchowycza, jednego z najwybitniejszych literatów współczesnej Ukrainy, autorka walcząca o wypracowanie swojego idiolektu i próbująca wyjść z cienia ojca. To utalentowana i mająca wiele do powiedzenia pisarka o mocno już stematyzowanej twórczości, przemawiająca odrębnym i mocno zaznaczającym się głosem na tle tamtejszej młodej prozy. „Felix Austria” jest już piątą książką urodzonej w Iwano-Frankiwsku pisarki, przy czym trzecią, którą polski czytelnik dostaje do ręki; po zbiorze opowiadań „Kobiety ich mężczyzn” oraz powieści „Siomga”. Wydawnictwo Czarne dba więc o polskojęzyczną ciągłość twórczości tej zdolnej adeptki pióra.

Akcję swej ostatniej fikcji autorka osadziła w rodzinnym mieście, w czasach schyłku CK Monarchii (choć nic właściwie jeszcze nie wskazuje, iż ten schyłek prędko nastąpi), a jej narratorką uczyniła Stefanię – służącą, a może bardziej przyjaciółkę Adeli, córki doktora Angera. Obie kobiety łączy dziwna nić relacji i czytelnik czasem ma problem z rozpoznaniem podmiotowości narratorki, tak jak sama ona ma kłopot z autoidentyfikacją i określeniem kim wobec Adeli jest, choć jak zaznaczyłam w tytule, obie kobiety są jak drzewa splecione pniami. Czytając tę prozę, tym razem nasączoną historycznym kolorytem, odnosimy wrażenie, iż pisarkę interesuje problem kobiecej tożsamości w całym jej skomplikowaniu. To, co wyczytamy z powieści Andruchowycz wpisuje się poniekąd w tezę Judith Butler, że kobiecość to nie stabilne „znaczące”, ale pojęcie kłopotliwe, punkt sporny i źródło obaw. Niby bohaterki wyraźnie(?) odróżnia zarysowany podział ról społecznych (pani-służąca), łączy wspólne doznanie straty, lecz więź spajająca obie wydaje się być naznaczona czymś fatalistycznym, niezrozumiałym i dziwnym.

Do najnowszej powieści Sofiji Andruchowycz kapitalnie dają się także zastosować obserwacje Martina Pollacka na temat wielokulturowej i wieloetnicznej Galicji. Bo taki świat, który ostatecznie runął w ogniu wielkiej wojny autorka opisuje, serwując swoim czytelnikom podróż po ziemiach dawnej prowincji monarchii austro-węgierskiej (w tym przypadku po Stanisławowie). Tego rodzaju wojaż musi pozostać w sferze niemożliwej do spełnienia mrzonki, jednak w przypadku Andruchowycz, pięknie i drobiazgowo opisanej, której towarzyszy historyczny konkret. Pollack w „Po Galicji” pisze: Upadek państwa wielonarodowego usunął te regiony oraz ich mieszkańców z naszego pola widzenia, a przemiany polityczne tej części Europy po drugiej wojnie światowej sprawiły, że i tak już luźne związki, jakie jeszcze istniały uległy całkowitemu zerwaniu. Autorka „Kobiet ich mężczyzn” taki właśnie świat, z roku 1900 próbuje szczegółowo odtworzyć. Odmalowuje życie codzienne mieszkańców Stanisławowa, opisuje ich zmagania z egzystencją – na poły nostalgicznie, na poły komicznie.

Choć sięga ona po tematykę dawnej Galicji nie czyni tego bynajmniej w sposób afirmatywny. Ukraińska pisarka burzy jeden z wielkich środkowoeuropejskich mitów – mit Galicji jako krainy szczęśliwości, gdzie bez tarć współistniały kultury i wyznania. Tak więc ta powieść obarczona jest również historyczno-politycznym kontekstem. Jeżeli czytać ją pod tym kątem (czyli jako rzecz o krystalizowaniu się ukraińskiej tożsamości wśród Rusinów), to bez wątpienia jest to jedna z ważniejszych ukraińskich powieści ostatnich lat.

Justyna Anna Zanik

*Tytuł stanowi cytat wyjęty z powieści