„Odległość od centrali sprawiała, że rak korupcji, kumoterstwa i pijaństwa przeżerał struktury już w latach rządów Bieruta. Wykształciły się mechanizmy, które spowodowały, że z biegiem lat, po odwilży gomułkowskiej i w epoce Gierka, władza w terenie przypominała mafię robiącą lewe interesy. Podobnie zachowywali się robotnicy – oczywiście na mniejszą skalę”.

Współcześnie nikogo nie trzeba przekonywać o zgubnych skutkach nadużywania alkoholu. Należy do nich nie tylko choroba alkoholowa osoby uzależnionej. Można wymienić szereg negatywnych zjawisk społecznych, które swe źródło mają w alkoholizmie. Dlaczego – mimo tej świadomości – Polacy nadal nadużywają alkoholu? Dlaczego tak wiele okazji nie może się obejść bez przysłowiowej „flaszki”? Jak na tym polu prezentowały się czasy Polski Ludowej? Czy ludzie w komunizmie pili więcej, czy mniej? Dlaczego sięgali po alkohol? Ze smutku, z radości czy z braku lepszego zajęcia?

Odpowiedzi na te i podobne pytania przynosi najnowsza książka Jerzego Besali pod tytułem „Alkoholowe dzieje Polski. Czasy PRL-u”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka. Jej autor jest znanym historykiem i popularyzatorem historii. Jego najnowsza publikacja to piąty i ostatni tom z serii „Alkoholowe dzieje Polski”.

Przyznam szczerze, że nie czytałem żadnej poprzedniej części. Niemniej jednak bez obaw przystąpiłem do lektury. Po II wojnie światowej odrodziła się zupełnie nowa Polska. Kraj z nowymi granicami, nową elitą władzy, nowymi rodzącymi się tradycjami i zwyczajami. Jakie miejsce w PRL-u zajmował alkohol? Czym był – pocieszeniem, lekarstwem na codzienną beznadzieję, ucieczką od szarej rzeczywistości? Czy może swoistą walutą, nieodłącznym towarzyszem dobrej zabawy, trwałym elementem codzienności?

Książkę Jerzego Besali czyta się bardzo szybko i z prawdziwym zainteresowaniem. Autor podzielił ją na pięć głównych części. W myśl przysłowia, że ryba psuje się od głowy, zaczął od opisu komunistycznych władców. Przybliżył styl rządów i przebieg biesiad, których gospodarzem był sam Józef Stalin. Omówił także nawyki polskich przywódców – Bieruta, Gomułki, Gierka czy Cyrankiewicza. Ogólnie można powiedzieć, że władza komunistyczna lubiła alkohol. Wbrew szumnym hasłom o równości i skromności, czerwone elity umiały i chciały się bawić. Nieodłącznym towarzyszem tych zabaw było dobre jedzenie i dobry alkohol.

Oczywiście proletariusze nie mogli sobie pozwolić na żadne wyszukane trunki czy potrawy. Mimo to pito bardzo dużo. Była to nowa „codzienna niecodzienność”. Autor przekonuje, że narodził się także „nowy styl picia”. Polska Ludowa przyniosła awans społeczny szerokim masom społeczeństwa. Nie nadążała za tym jednak ani infrastruktura usługowa, ani zmiany mentalnościowe. Dawni mieszkańcy wsi, stłoczeni w brudnych hotelach robotniczych wracali po pracy do pokoju i pili. Cóż innego mieli robić?

Osobny rozdział został poświęcony kulturze. Przeczytamy o tym, jak do alkoholu podchodzili pisarze, filmowcy, muzycy, dyplomaci. Wszyscy oni byli swego rodzaju elitą. Mimo tego – a może właśnie dlatego – potrafili docenić rolę dobrej zabawy. Czwarty rozdział – pozornie bardzo humorystyczny – omawia resorty siłowe. Wojsko i policja były swoistym państwem w państwie. Mając poczucie swoistej bezkarności, pozwalały sobie na bardzo wiele. Funkcjonariusze pili w pracy – co było normą i nikogo nie dziwiło. Wódka była nieodłącznym elementem ich pracy.

Ostatni rozdział – najkrótszy z całej książki – opisuje próby zwalczania alkoholizmu.
Reasumując, alkohol w PRL-u odgrywał bardzo istotną rolę. Ówcześni Polacy wydawali na niego znaczną część swoich dochodów – dużo więcej niż choćby o wiele bogatsi Szwedzi czy inne nacje. Pito z różnych przyczyn. Pito niemal przy każdej okazji, a także bez okazji. Jednocześnie zdawano sobie sprawę, iż alkoholizm jest przyczyną wielu negatywnych zjawisk i podejmowano – raczej nieśmiało – walkę z tym nałogiem.

„Alkoholowe dzieje Polski. Czasy PRL-u” to interesująca książka, skierowana do masowego odbiorcy. Chociaż dotyka poważnego zagadnienia, to jednak pełna jest anegdot, ciekawostek, zabawnych historyjek, znanych nazwisk. Wszystko to sprawia, że czyta się ją niczym powieść. Polecam, nie tylko miłośnikom serii.

Wojciech Sobański