Fragment recenzji prof. Dariusza Skórczewskiego ("Nowe Książki", 04.2004),Ślady w archiwum (I. Mirsal: Śladami Inajat):

"Powieść Mirsal nie jest jednak sztampową feministyczną kontr-narracją, mimo iż pobrzmiewa w niej również akcent emancypacyjny. Nie jest też wyłącznie relacją z procesu rekonstrukcji cudzego życiorysu, choć z takim zamiarem autorka swoją narrację podejmuje. Jest przede wszystkim opowieścią o przedzieraniu się przez gąszcz pozorów i iluzji wyrosłych z subiektywnych punktów widzenia zaangażowanych w przebieg zdarzeń „aktorów społecznych”, przez sieć perspektyw zakotwiczonych w systemach wiedzy porządkujących rzeczywistość wedle określonych schematów ideologicznych. To opowieść o docieraniu do prawdy, ze świadomością, że prawda ta niejedną ma odsłonę. (...)

Przyjęta przez autorkę logika sprawia, że posuwając się „śladami Inajat”, która zdaje się wciąż umykać, a zarazem jakby swoje ślady podsuwa, odkrywa ona, że „może nie potrzebuję już tych pudeł, aby poznać Inajat” (111). Skłania ją to do próby imaginacyjnego odtworzenia zawartości archiwum. Próby literacko udanej nie tylko dzięki wybranej materii zdarzeniowej, choć trudno zaprzeczyć, że zagadkowy i zarazem tragiczny los młodej kobiety, wyrastającej talentem i aspiracjami wysoko ponad własne środowisko i czas, był niemal gwarancją sukcesu. Równie ważna jest w powieści Mirsal autorefleksyjna warstwa narracji, w której autorka – łącząc obiektywizującą perspektywę zachodniego akademika z głęboką empatią dla „egipskiej duszy”, właściwą komuś osmotycznie przenikniętemu tamtejszym kontekstem – porusza fundamentalne kwestie etyczne i epistemologiczne".

Fragment recenzji prof. Dariusza Skórczewskiego ("Nowe Książki", 04.2004),Ślady w archiwum (I. Mirsal: Śladami Inajat):

"Powieść Mirsal nie jest jednak sztampową feministyczną kontr-narracją, mimo iż pobrzmiewa w niej również akcent emancypacyjny. Nie jest też wyłącznie relacją z procesu rekonstrukcji cudzego życiorysu, choć z takim zamiarem autorka swoją narrację...

Książka jest próbą odtworzenia wspomnień i biografii niedoszłej pisarki egipskiej Inajat az-Zayyat, która sześćdziesiąt lat wcześniej nie doczekawszy się publikacji swojej debiutanckiej powieści, popełniła samobójstwo. Autorka książki, również pisarka i Egipcjanka Iman Mirsal, ale mieszkająca z rodziną w Kanadzie, natyka się na rękopis tejże książki i próbuje dowiedzieć się więcej. Jest zafascynowana osobą Inajat i odczuwa z nią wspólnotę duchową.
Książka jest śledztwem biograficznym tworzonym ze skrawków pozostałych materiałów, z bariery znajomych i rodziny, którzy nawet miejsce pochówku nie chcą pokazać, którzy ukrywają materiały, jakie zostawiła zmarła lub je popalili, z poniszczonych materiałach w archiwach egipskich i wreszcie z jakiejś bariery kulturowej, o której ja Polka nie wiem, ale ją czuję. Mam wrażenie, że autorka swoją książką dotknęła jakiejś muzułmańskiej tabu grobu, tabu rodziny. Sama Inajat żyła w obrębie dwóch kultur. Wychowana w niemieckiej szkole poprzez miejsce, w którym żyła, czas, we którym chciała debiutować (to jest dyktatura Nessera) i małżeństwo, została wciągnięta w to tabu muzułmańskie. Rozwód, walka o dziecko, walka o niezależność finansową i o możliwość wyrażania swojego zdania, wszystko to przerosnąć musiało Inajat. I przerosło. Poprzez odtwarzanie szczegółów z życia i śmierci Inajat, Iman Mirsal pokazuje nam ten świat. Już samo zdjęcie w końcu odnalezionego grobu pokazało mi, jak bardzo to była patriarchalna kultura. Zarazem poprzez życie Inajat widać, że marzenia i pragnienia są wszędzie takie same. Inajat to taka egipska Sylvia Plath, błąkająca się między miłością a pragnieniem, między potrzebą wyrażenia siebie a bezowocnością i świadomością choroby, tu akurat choroby duszy.
Książka 'Śladami Inajat' bez trudnych niuansów religii czy polityki tego w sumie dalekiego kraju pokazuje świat muzułmański i przybliża tę tematykę nam, Europejczykom. To ciekawa i warta przeczytania książĸa o niespełnionej artystce i nieszczęśliwej kobiecie, matce, żonie, przyjaciółce.
Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.

Książka jest próbą odtworzenia wspomnień i biografii niedoszłej pisarki egipskiej Inajat az-Zayyat, która sześćdziesiąt lat wcześniej nie doczekawszy się publikacji swojej debiutanckiej powieści, popełniła samobójstwo. Autorka książki, również pisarka i Egipcjanka Iman Mirsal, ale mieszkająca z rodziną w Kanadzie, natyka się na rękopis tejże książki i próbuje dowiedzieć się...

Reportaż biograficzny jako wyraz fascynacji zapoczątkowanej literaturą. Iman Mirsal przeczytała nieznaną nikomu książkę młodej kairskiej autorki Inajat az Zijjat wydaną w latach 60. Zafascynowana oryginalnością tekstu zaczęła drążyć i poszukiwać informacji o Inajat oraz o przyczynach jej zupełnego zapomnienia. Jak się okazuje książka „Miłośc i milczenie” została wydana cztery lata po samobójczej śmierci dwudziestosześcioletniej pisarki.
„Inajat walczyła o swoją indywidualność i czekała, aż wydawnictwo Al-Kaumijja wręczy jej nagrodę za zwycięstwo w tych zmaganiach – nagrodę od tego samego społeczeństwa, z którym wojowała. Nagrodą byłby rozwód, napisanie powieści i praca w Niemieckim Instytucie Archeologicznym. Ale przegrana w sprawie o opiekę nad dzieckiem była porażką. Były nią również odrzucenie powieści, przyjaciółka pochłonięta pracą i poświęcenie miłości na rzecz macierzyństwa. Jedyne, co mogła zrobić wolna jednostka w obliczu tych wszystkich niepowodzeń, to po raz ostatni skoczyć w pustkę.”
Zagłębiając się w ten quasi-reportaż, czułem pewną przytłaczającą duszność, pewną podskórną i niewyrażoną presję. Ma się wrażenie, że egipskie kobiety żyły w latach 60. w czymś w rodzaju dojmującej klatki, zbudowanej z patriarchalnego i konserwatywnego społeczeństwa, norm społecznych i poglądów całkowicie lekceważących i pomijających ich chęci i aspiracje. A przy tym w klatce tej wrzało od wydarzeń historycznych i rewolucji, wojen wewnętrznych i zewnętrznych szarpiących Egiptem. Iman Mirsal robi do historii Egiptu liczne nawiązania, niestety przeciętny czytelnik polski (czyli ja) nie ogarnia umysłem wszystkich dat i nazwisk, za wyjątkiem podstawowych (Nasser, wojna sześciodniowa, wojna egipsko-izraelska). Książka Iman Marsal wydaje mi się jednak trochę zbyt hermetyczna dla szerokiej widowni, dla obcokrajowca nie znającego ani trochę tamtejszych realiów.
W centrum reportażu leży opisywana z kilkoma cytatami zapomniana książka autorstwa Inajat az Zajjat „Miłość i milczenie”. To ona zwróciła uwagę Iman Mirsal. Ewidentnie wyróżnia się wyraźnie na tle kolektywistycznej i politycznie lub społecznie zaangażowanej literatury pisanej przez Egipcjanki od czasów XIX wieku. Jest wyrazem indywidualizmu autorki, subiektywnym i osobistym głosem. Takie dobitne zdania, jak powyższe, byłoby potrzebne w tej książce, ale autorka stawia je tylko pośrednio i niejako aluzyjnie – przede wszystkim krytykując wcześniejsze stwierdzenia literaturoznawców na temat twórczości zmarłej śmiercią samobójczą Inajat.
W trakcie lektury nasunęła mi się myśl, że wywód meandruje w dygresjach skacze z tematu na temat, a w kilku miejscach ma dość niespotykaną konstrukcję, na przykład przy zamieszczonym tu kilkustronicowym biogramie Ludwiga Keimera, wtręcie, jak zdaje się z początku nijak mającym się do treści książki, Jego związek z zainteresowaniami Inajat az Zajjat wyjaśnia się na końcu – ale moim zdaniem nie usprawiedliwia to tak obszernego przełamania narracji. To jest ewidentnie kwestia moich przyzwyczajeń literackich. Iman Mirsal dopiero pod koniec wyjawia swój zamiar i rozjaśnia nieco mój odbiór tego reportażu:
„Stwórzmy coś tak niezwykłego, jak klasyczne arabskie biografie. Dawni biografowie zbaczali z tematu na prawo i lewo, kiedy tylko im się podobało. Gdy nazwisko ich bohatera przywodziło im na myśl jakieś plemię, opowiadali o nim i przytaczali nam wersety, wychwalające jego najważniejszych przedstawicieli, po czym na jakiś czas powracali do swojej historii”
Ta książka jest właśnie takim meandrującym po wszystkich skojarzeniach, odbiegających w odległe „tu i tam” biografią nawiązującą do arabskiej klasyki.
Iman Mirsal ma przy tym miejscami dobre dobitne i poetyckie frazy, zagubione jednak w całym tym „lesie rzeczy”. Np. ta poniższa, nieomal powieściowa, bardzo mi się podoba:
„Nie mogła wyjechać z Sadem ani pojechać sama do innego kraju. Była matką, która nie potrafiła zostawić swojego jedynego syna. Ostatni raz szła tą ulicą wieczorem 3 stycznia 1963 roku. Obcięła włosy i na moment zatrzymała się w domu pani An-Nahhas. Potem być może poszła na to tajemnicze spotkanie. W każdym razie weszła po schodach, wiedząc, że jedyne nieznane, które jest możliwe, to śmierć.”
Albo taka myśl w trakcie poszukiwań materiałów:
„Archiwum jest dziełem cywilizacji: pragnieniem zachowania spójności, różnorodności i sprzeczności, które składają się na pamięć zbiorową. Ale nie może być niczym innym niż odzwierciedleniem świadomości danej kultury odnośnie jej pamięci – w przejściowych okresach upadku jej znaczenie maleje. Przychodzi ekspert, by ocenić, co jest ważne, a co błahe, z pozycji jaką zajmuje w momencie tego upadku”.
Nasze, polskie archiwa na falach historii także doznały podobnych zawirowań, których być może nie zna wcale archiwistyka brytyjska czy szwajcarska.
To co jest przez całą fabułę książki dość chaotyczne, zmienia się niespodziewanie w skupiony wywód na ostatnich stronach, kiedy Iman Mirsal dociera do końca swojej opowieści o poszukiwaniu śladów fascynującej pisarki. Jej osobiste frazy nabierają nagle ciężaru, historia się solidnie zamyka. Końcówka podobała mi się najbardziej. Jest tam i wzruszenie i zaskoczenie i własny, głęboki komentarz autorki.
Książka ta, niestety, gra u nas w lidze, w której Polska jest mistrzem ekstraklasy – tj. w literaturze reportażu, lub quasi-reportażu biograficznego, którą mamy najprawdopodobniej najlepszą na świecie: Mariusz Szczygieł, Małgorzata Szejnert, Magdalena Grzebałkowska, Krzysztof Kąkolewski, nie wspominając o Wielkim Konfabulatorze czyli Kapuścińskim. Niestety, ciężko to przebić czymkolwiek gorszym od arcydzieła.

Reportaż biograficzny jako wyraz fascynacji zapoczątkowanej literaturą. Iman Mirsal przeczytała nieznaną nikomu książkę młodej kairskiej autorki Inajat az Zijjat wydaną w latach 60. Zafascynowana oryginalnością tekstu zaczęła drążyć i poszukiwać informacji o Inajat oraz o przyczynach jej zupełnego zapomnienia. Jak się okazuje książka „Miłośc i milczenie” została wydana...