Książka jest intelektualną biografią Gu Hongminga, wybitnego chińskiego myśliciela przełomu XIX/XX w., obrazującą jego miejsce w historii myśli chińskiej. Szczegółowo ukazuje, w jaki sposób droga życiowa myśliciela i pełne burzliwych wydarzeń czasy, w jakich przyszło mu żyć, ukształtowały jego poglądy na konfucjanizm i szerzej – na istotę cywilizacji zarówno chińskiej, jak i cywilizacji Zachodu. Gu Hongming jest wyrazistym przedstawicielem tej grupy intelektualistów chińskich, która twierdziła, iż ślepa implementacja wzorców zachodnich w miejsce chińskiej tradycji jest niewykonalna i ostatecznie szkodliwa dla Chin, wskazując, że konfucjanizm, choć doprowadził do zacofania Chin, pozostaje dla Chińczyków fundamentem nie tylko moralności, ale i samego człowieczeństwa. Biografia osadzona jest na szerszym tle procesów, jakie zachodziły w Chinach na przełomie XIX i XX w., oraz pokazuje postaci, jakie miały wpływ na drogę życiową Gu i jego poglądy.

Gu Hongming jawi się jako myśliciel oryginalny i niezwykły, który ze względu na swą doskonałą znajomość świata zachodniego, jego kultury, systemu wartości i dorobku cywilizacyjnego trafnie dostrzega główne problemy, ułomności a nawet wynaturzenia Zachodu, zarówno w odniesieniu do okresu przed I wojną światową, jak i do rzeczywistości powojennej. Jednocześnie Gu prowadzi rozważania i dociekania nad przyczynami słabości Chin i cywilizacyjnego regresu, w jakim znalazły się one za panowania ostatniej dynastii.

Był jednym z nielicznych intelektualistów w historii nowożytnej, który w pełni rozumiała nie tylko różnice między cywilizacją chińską i cywilizacją Zachodu, ale przede wszystkim potrafiła wskazać i wyjaśnić przyczyny niezrozumienia między tymi dwoma światami, zwłaszcza jeśli chodzi o sposób postrzegania Chin przez Zachód. Autor książki skupia się na bodaj najciekawszym aspekcie rozważań intelektualistów chińskich tego czasu, czyli na pytaniu, na ile konieczne jest w nowej rzeczywistości zachowanie fundamentalnych wartości chińskich i w jakim zakresie należy czerpać z dorobku cywilizacji zachodniej.

Spór między przedstawicielami obu obozów (zwolenników radykalnej okcydentalizacji i obrońców chińskiej tradycji) obejmował niemal wszystkie istotne dla jednostki, społeczeństwa, państwa i samej cywilizacji zagadnienia: od charakteru ustroju politycznego (monarchia czy republika),organizację społeczeństwa, system edukacji po zasadnicze dla Gu Hongminga pytanie o moralny fundament, na jakim ma wspierać się człowiek i państwo. Zdaniem Gu Zachodowi brakuje takiego czynnika stabilizującego i normującego, i proponuje konfucjanizm jako uniwersalne i ponadczasowe narzędzie do właściwego rządzenia państwem.

Badań dotyczących postaci Gu Hongminga jest do tej pory zaskakująco mało. W Chinach maoistowskich uchodził za skrajnego konserwatystę, co zniechęcało uczonych chińskich do badań jego dorobku. Na Zachodzie natomiast został praktycznie zapomniany.

Książka Marka Tylkowskiego jest jedyną książką na temat Gu Hongminga w języku polskim. Powstała na podstawie badań źródeł w języku chińskim i angielskim, w tym także na pierwszych wydaniach jego tekstów, które nigdy później nie zostały opublikowane ponownie.



Gu Hongming (1857–1928) był Chińczykiem urodzonym na wyspie Penang, znajdującej się we władaniu brytyjskim. Jako kilkunastoletni młodzieniec został posłany do Europy, gdzie studiował przez kolejnych kilkanaście lat swojego życia. Tam dogłębnie poznał kulturę zachodnią. Nauczył się recytować z pamięci poetów takich, jak John Milton czy Wolfgang Goethe. Opanował angielski, francuski, niemiecki i łacinę. Po powrocie do Azji odrzucił jednak nawyki europejskie oraz pracę w brytyjskiej administracji kolonialnej. Postanowił zostać „prawdziwym Chińczykiem”. Cel ów miał okazję zrealizować podczas służby u chińskiego dostojnika – Zhang Zhidonga (1837–1909),gdzie mógł poznawać Chiny i ich kulturę przez pryzmat tego, jak postrzegały ją elity rządzące. Szczytem jego kariery w administracji chińskiej była funkcja wiceministra spraw zagranicznych. Po rewolucji republikańskiej nie poparł nowych porządków. Swoje monarchistyczne poglądy propagował ku zdziwieniu studentów, gdy pracował na Uniwersytecie Pekińskim. Jednocześnie jego publikacje zyskiwały coraz większą popularność w Europie. Świadczy o tym tłumaczenie jego najważniejszego dzieła – „The Spirit of the Chinese People” na wiele języków europejskich, w tym także i na język polski (1928). W ciągu ostatnich kilku lat życia cieszył się również popularnością w Japonii, w której spędził kilka lat z niewielkimi przerwami. Zmarł zaraz po powrocie do Chin.

Na tle swojej epoki Gu Hongming był postacią unikalną. Głosił bowiem, że wartości konfucjańskie mogą zostać połączone z osiągnięciami zachodniej nauki i techniki oraz ideami tych myślicieli Zachodu, których uważał za wartościowych. Krytykował zwolenników szybkiej modernizacji Chin przez pospieszne przyjmowanie wzorców zachodnich. Kiedy po powstaniu bokserów inteligencja chińska zastanawiała się, jak zdobyć sekrety potęgi Zachodu, on oskarżał go o to, że jest zdemoralizowany i powinien czerpać inspirację z chińskich nauk moralnych. Gdy po utworzeniu republiki elity chińskie prześcigały się w pomysłach na jak najszybsze zaadoptowanie zdobyczy naukowych, kulturowych i politycznych cywilizacji zachodniej, twierdził, że cywilizacja zachodnia zmierza ku zagładzie i może się od niej uchronić, jeśli przyjmie podstawowe idee i wzorce konfucjańskie. Mimo coraz gorszego stanu, w jakim znajdowało się państwo chińskie, nie tracił wiary w uniwersalną wartość kultury chińskiej.