Praca Zielińskiej, oparta na iście benedyktyńskiej analizie zachowanych archiwów z epoki, rysuje ponury obraz polskiej i litewskiej anarchii za czasów Augusta III i konfliktu "Familii" Czartoryskich z "republikantami" Potockich.

Mimo wysiłków Czartoryskich, niemrawo wspieranych przez dwór, nie doszedł wówczas do skutku żaden sejm. Stało się to m.in. dzięki obficie tu opisanemu korumpowaniu posłów przez Prusy i Francję. O ile machinacje Fryderyka II są dość oczywiste, to kwestia bardzo aktywnego udziału dyplomatów Ludwika XV w podtrzymywaniu "nierządu" w Rzeczypospolitej nie była mi dotąd znana. Intencje reformistyczne blokowała też oczywiście Rosja, tyle że skupiając się raczej na zastraszaniu (ciekawy jest wątek resentymentu za polski udział w wielkiej smucie). W tym kontekście Zielińska prostuje niektóre ustalenia W. Konopczyńskiego, jednocześnie prezentując wydarzenia krajowe na bogatym tle międzynarodowym.

Niestety fatalnej sytuacji Rzeczypospolitej nie można w całości zrzucić na obce mocarstwa i doskonale widać to po lekturze niniejszej książki. Zielińska udowadnia, że przynajmniej jeden sejm zerwano zanim pojawiły się pruskie i francuskie pieniądze. W 1749 roku "republikantom" udało się nawet zerwać Trybunał Koronny, bez żadnego impulsu ze strony mocarstw, co oznaczało upadek sądu najwyższej instancji. Propaganda Potockich, straszących zniszczeniem "złotej wolności" i wprowadzeniem absolutyzmu okazała się silniejsza niż krążące już wówczas widmo rozbiorów (zwłaszcza ze strony Prus). Niestety, szlacheckie halucynacje o saskim absolutyzmie wystarczyły, by storpedować powiększenie armii, reformę sądownictwa i nowe ustawodawstwo skarbowe, nie mówiąc już o niedoszłym projekcie zniesienia liberum veto. Być może był to ostatni moment na reformy, które zrealizowano dopiero za Stanisława Augusta.

Praca Zielińskiej jest bardzo wyważona i napisana bez ulegania emocjom. Niestety zamieszczony tu obraz elit i państwa - od króla po "szlachtę ekonomiczną" z sejmików, zbudowany na cytatach z archiwaliów - jest wybitnie przygnębiający. Wykorzystywanie pełnionej funkcji (np. regimentarza) do kaptowania stronników na sejmiki, korumpowanie przeciwników politycznych, partykularyzmy, wymuszanie wyroków przez zbrojne gromady szlachty, osobiste zawiści biorące górę nad interesem państwa, warcholstwo i pieniactwo - długo by wymieniać. Zainteresowani znajdą tutaj sporo udokumentowanych przykładów potwierdzających nieuleczalną gangrenę, jaka toczyła państwo polskie od środka.

W kontekście opisanej tu anarchii przestaje dziwić, że pacyfistycznie nastawiona szlachta nie chciała zaangażować się w wojnę o sukcesję austriacką po stronie Saksonii, z którą RON była połączona unią personalną. Przestaje też dziwić upadek Rzeczypospolitej, wręcz szokiem jest, że przetrwała jeszcze pół wieku od omawianych tu wydarzeń.

Praca Zielińskiej, oparta na iście benedyktyńskiej analizie zachowanych archiwów z epoki, rysuje ponury obraz polskiej i litewskiej anarchii za czasów Augusta III i konfliktu "Familii" Czartoryskich z "republikantami" Potockich.

Mimo wysiłków Czartoryskich, niemrawo wspieranych przez dwór, nie doszedł wówczas do skutku żaden sejm. Stało się to m.in. dzięki obficie tu...