Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Przeczytałam po raz pierwszy na studiach egzemplarz pożyczony od Pani Zielińskiej. Książka zawiera „Uwagi nad wpływaniem do interesów Rzeczypospolitej dwóch mocarstw z zastanowieniem się, co nam w tych okolicznościach czynić zostaje” napisane bezimiennie, jednak po stylu od razu autora poznać można. Styl jedyny w swoim rodzaju, znacznie lepszy od Staszica. Zwłaszcza częste użycie słowa „hydliwy”. „Usiłuję tylko rozsądną każdego zastanowić baczność nad mniemaną do nas przychylnością tego kraju, nad podłą z strony naszej bojaźnią i nad groźnym niebezpieczeństwem, na które wydani zostaniemy, jeżeli dłużej jarzmo gwarancyi i tak hydliwe z Rosyą związki utrzymywać będziemy.” „nie chce więcej znosić hydliwego gwarancyi jarzma” „o poprawę rządu traktować z Rosyą i tym samym w hydliwej zostać dependencyi” „groźne i hydliwe skutki w najprzyjemniejszej czasu porze” „w własnym sercu i przed sobą samym z tak hydliwych postępków usprawiedliwić się nie potrafił” i tak dalej. „nie bądźmy ani Prusakami, ani Moskalami, bądźmy Polakami, szukajmy w zgodzie własnej, w odwadze i męstwie polskim ratunku dla naszej ojczyzny.” (s. 84) „doskonałość rządu, utwierdzenie wolności, przywiązanie wszystkich stanów do jej utrzymania, zawisło od nas samych i od dobrego za życia krótkich momentów, które uprzedzić potrafią ów czas, nim jaśniej dadzą się widzieć usiłowania mocarstw jednych naprzeciw drugim.” (s. 106) „Niech próżna troskliwość o samę tylko całość granic nie posiada! Ziemia ta nie byłaby nigdy Polską i nie wartałaby tego tak szanownego imienia, gdyby miała być niewolników ojczyzną. Myślcie o waszych siłach, myślcie o prawdziwej wolności, nie łudźcie się fałszywą rządu wolnego postacią, w jakiej dziś pogrążeni jesteście. Niech nad wami nie przewodzi możnowładztwo, niech wszystkie stany będą równie o ocalenie swobód narodowych interesowane, a wtenczas dopiero śmiało stawić się możecie naprzeciw niepewnym skutkom, jakie los wojny dzisiejszej przynieść może; wtenczas potraficie nawzajem zawierać pacta z przyszłym tronu następcą, wtenczas złączeni przez interes, silni przez równość, stateczni przez charakter, zdołacie być stróżami przysięgi jego, wtenczas będzie on przestrzegał swobód waszych.” (s. 107) Uwagi te jednak choć „przenikliwe w ocenie polityki rosyjskiej wobec Polski, w partiach odnoszących się do Prus zdumiewają naiwnością. Czy Kołłątaj rzeczywiście bez zastrzeżeń wierzył w dobrą wolę Berlina, czy też udawał tę wiarę na użytek przyszłych czytelników Uwag..., nie jest rzeczą pewną.” (s. 57) Że naiwne w tej mierze, to pewne. Jednak większą uwagę zwróciłam na kilka zdań, co zdumiały mnie wtedy i wciąż zdumiewają. „Okropny w roku 1773 prowincyi polskich zabór wykonał się niesprawiedliwie przez gorszącą trzech potencyi zmowę, a przez niezgodę innych. Anglia była wówczas tym samym względem Stanów Amerykańskich, czym była Polska względem konfederacyi barskiej. Skutki dla obudwóch narodów są do siebie podobne, ale dla ludzkości bardzo różne. Stany Amerykańskie stały się prawdziwie wolnym narodem, a prowincye od Polski oderwane wolność zamieniły w jarzmo mniej więcej uciążliwe. Anglia jest zawsze silnym i potężnym narodem, lubo udzieliła siły i potęgi Stanom Amerykańskim. Przyjdzie czas, gdzie spólne braterstwo złączy ścisłym przymierzem europejską Anglią z amerykańską, a zgoda tych dwóch narodów będzie zawsze ozdobą ludzkości i rozumu.” (s. 73) „potęga pruska tym jest względem nas, czym są Stany Amerykańskie względem Wielkiej Brytanii. Zdarzyć może okoliczność, że nowa Anglia dawnej swojej ojczyźnie będzie koniecznie potrzebną i uprzedzi ją nawet wspaniałemi posiłkami; byłażby wówczas Wielka Brytania rozsądna, gdyby się obawiała nowej potęgi dlatego, iż była kiedyś jej częścią?” (s. 83) Ksiądz referendarz pisał to 5 lat po zakończeniu pierwszej wojny anglo-amerykańskiej, odszedł zaś na wieczną wachtę w początkach 1812, kilka miesięcy przed wybuchem drugiej.