Prawo i pięść

Ta książka jest beznadziejna. Autor nie potrafi pisać, ani zaciekawić człowieka. Cała książka to bezsensowne bzdurne dialogi. Opis książki wydawał się być ciekawy, ale rzeczywistość okazała się inna. Już po pierwszym rozdziale miałam ochotę odpuścić sobie czytanie tej książki. Przeczytałam ją tylko, dlatego, że ją dostałam i miała raptem 196 kartek. Nigdy więcej bym nie sięgnęła po żadną książkę tego autora. Szkoda, że zaczął pisać po ludzku dopiero na ostatnie 2 rozdziały książki.

Ta książka jest beznadziejna. Autor nie potrafi pisać, ani zaciekawić człowieka. Cała książka to bezsensowne bzdurne dialogi. Opis książki wydawał się być ciekawy, ale rzeczywistość okazała się inna. Już po pierwszym rozdziale miałam ochotę odpuścić sobie czytanie tej książki. Przeczytałam ją tylko, dlatego, że ją dostałam i miała raptem 196 kartek. Nigdy więcej bym nie...

Nie widziałam filmu - kadr z produkcji znajdziemy na obwolucie - który uznano za polski western. Poza tym, że fabuła westernową może przypominać, jeśli chodzi o motyw jeden przeciwko wszystkim, nic więcej do tego nie pasuje. Główny bohater - Henryk - to "obozowiak", kilka innych postaci ma także trudną wojenną przeszłość. Dołóżmy do tego Ziemie Odzyskane, szabrownictwo i gdzieś tam daleko w tle repatriantów koczujących w wagonach. Całość napisana kameralnie bardzo, zdania proste, krótkie, jakby na scenie w starym teatrze słyszane. Nie ma w tym epickiego rozmachu, mimo tego, że mamy i strzelaninę i jakiś romans się zarysowuje i historia jest przecież niebanalna i nieprosta. Jest akcja, ale dla mnie scenografia jest z tektury, i w tej papierowej rzeczywistości są prawdziwi ludzie, jedni w kurtkach-pasiakach, inni w podartych portkach, jeszcze inni w smokingu. W świecie bez zasad, w którym wszystko wolno - bo tyle się bestialstwa przeżyło - jeden Henryk odkrywa w sobie pragnienie bycia "czystym", lepszym, godnym.
Polecam, bo stare kino ma swój urok ...

Nie widziałam filmu - kadr z produkcji znajdziemy na obwolucie - który uznano za polski western. Poza tym, że fabuła westernową może przypominać, jeśli chodzi o motyw jeden przeciwko wszystkim, nic więcej do tego nie pasuje. Główny bohater - Henryk - to "obozowiak", kilka innych postaci ma także trudną wojenną przeszłość. Dołóżmy do tego Ziemie Odzyskane, szabrownictwo i...

PIĘŚĆ I PRZYZWOITOŚĆ

„Za dzień, za dwa,
Za noc, za trzy,
Choć nie dziś.
Za noc, za dzień,
Doczekasz się,
Wstanie świt”.

I oto wstał świt z piosenki wykonywanej przez Edmunda Fettinga do słów Agnieszki Osieckiej. Wstał świt, ale wszystko było jeszcze spowite w powojenne ciemności. Jest rok 1945, ocalały z obozu w Buchenwaldzie nauczyciel Henryk Koenig musi zacząć życie na nowo. Wymyślił, że „jedyny sposób, żeby żyć z ludźmi, to żyć bez nich”. Początkowo chce zająć się leśnictwem, zamieszkać w lesie, którego zapachu nie pamięta. Zostaje zaangażowany do grupy mającej za zadanie zabezpieczyć Siwowo (Graustadt) – uzdrowiskowe miasteczko na Ziemiach Odzyskanych, w rzeczywistości jednak trafia do grupy bandytów, kierowanej przez doktora Mieleckiego, bardziej zainteresowaną szabrem (urządzeń sanatoryjnych, jak również ukrytych w miasteczku arcydzieł polskiego malarstwa) niż zabezpieczaniem czegokolwiek. „Już zapomnieli. Już znowu są we władzy swoich taniutkich żądz” – stwierdza Koenig i musi opowiedzieć się po jednej ze stron.

Bohaterowie to postaci naznaczone wojennymi traumami. Koenig zapomniał, jak pachnie las, wszędzie czuje zaś „słodkawy odór trupów i ostry chloru, swąd palonych ciał”. Jego towarzyszka Anna, nazywa swoje ciało kloaką i kubłem pomyj, była obozową prostytutką i „miał ją każdy za miskę zupy”. Zaś inna z kobiet, Janka, spędza intymną noc z Koenigiem, wyobrażając sobie, że to jej narzeczony, o którym słuch zaginął w roku 1939. Wobec niespodziewanego ocalenia, postaci muszą zmierzyć się z trudną „poetyką następnego dnia” – i tylko po oczach widać, że coś w nich zostało, że odbijają się w nich te wszystkie przeżycia, a także wątpliwość, czy nie lepiej jednak było zginąć. „Nie mamy nic, ale mamy wolność”. Bandyci zaś nie mają takich wątpliwości – skoro mamy wolność, to znaczy, że wszystko wolno. „(…) smród od trupów szedł na pół świata, człowiek człowiekowi bebechy wypruwał, kto miał michę makaronu, był arystokratą (…) To co wart twój człowiek? Wszystko wolno, Heniek!” – mówi Czesiek, były więzień Oświęcimia. Obrywa się również zakłamaniu i podwójnej moralności – gdy Koenig próbuje przeciągnąć na swoją stronę niejakiego Smółkę, jako ostatecznego argumentu używa stwierdzenia, że kradzież to nie tylko przestępstwo, ale również grzech: „Bóg zapamięta, kto się oparł, a kto poszedł za głosem zła. Nie pomoże żadne rozgrzeszenie”. W odpowiedzi słyszy zaś: „Zalewasz. Jak ksiądz da rozgrzeszenie, to się liczy. Szef obiecał załatwić”. Józef Hen stawia ważną tezę: fakt posiadania ciężkich doświadczeń, nawet tych najbardziej dotkliwych, traum wojennych, nie usprawiedliwia zła (odwetów, rewanżów), nie uprawnia do jego czynienia i nie może dać człowiekowi większych praw. Wręcz przeciwnie, trudne doświadczenia powinny stać się swoistym mementem dla pamięci, cezurą dla czynów, by nie przejść na drugą stronę barykady, by pięść nie była odpowiedzią na pięść.

Postaci w „Prawie i pięści” są niezwykle przejmujące i wyraziście zarysowane, wynikają, jak się zdaje, z doświadczeń autora. Istnieje na przykład sporo podobieństw łączących drugoplanową postać Izaaka Cukiermana z ojcem Józefa Hena. Prawdziwe nazwisko Hena to bowiem właśnie Cukier. Izaak Cukierman wspomina, że czeka na powrót córki z wojennej zawieruchy. Miała ona na imię Mirka, tak samo jak siostra pisarza, która zginęła w 1942 roku. Jedyna tylko różnica, ojciec Hena nie przeżył obozu w Buchenwaldzie. Najbardziej wyrafinowaną postacią w „Prawie i pięści” jest niewątpliwie główny bohater, Henryk Koenig – ucieleśnienie sprawiedliwości, jeden przeciwko wszystkim. Ciekawą formę przyjmuje narracja, za każdym razem, gdy Koenig się pojawia – do relacjonowanych przez siebie wydarzeń, ekstradiegetyczny narrator wplata tu i ówdzie (bez żadnego rozróżnienia) zapis przeżyć wewnętrznych bohatera w postaci zdań powiedzianych do siebie, wymruczanych pod nosem. Do tego stopnia, że niekiedy trudno jest stwierdzić, kto w danej chwili właśnie mówi w utworze. Józef Hen obdarzył Henryka Koeniga najbardziej rozbudowaną psychologią, a ja nie potrafię wyobrazić sobie tego bohatera inaczej, jak z twarzą Gustawa Holoubka, co zresztą sugeruje nam już okładka, na której widnieje fotos z ekranizacji powieści z 1964 roku, w reżyserii Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego.

Od jakiegoś czasu można zaobserwować nieobecność Józefa Hena w dyskursie o literaturze, powszechny ostracyzm wobec jego dorobku. Winny nie jest wyłącznie podeszły wiek pisarza (ur. 1923), lecz również zawłaszczanie historii przez jedną opcję polityczną, a coraz częściej pisanie historii na nowo. Wyobrażam sobie, że Hen, jako żołnierz armii Berlinga (nie został przyjęty do armii Andersa z powodów zdrowotnych) z definicji jest zaliczany w poczet artystów podlegających dekomunizacji. W serwisie Youtube w komentarzach pod ekranizacją powieści większość stanowią niewybredne inwektywy i oskarżenia, że film jest komunistyczną propagandą. Moim zdaniem to nadużycie, podobnie jak nie jest „Prawo i pięść” żadnym „polskim westernem”. To po prostu wartościowa opowieść o moralnych wyborach, jak i o tym, że warto być przyzwoitym – niezależnie od okoliczności.

PIĘŚĆ I PRZYZWOITOŚĆ

„Za dzień, za dwa,
Za noc, za trzy,
Choć nie dziś.
Za noc, za dzień,
Doczekasz się,
Wstanie świt”.

I oto wstał świt z piosenki wykonywanej przez Edmunda Fettinga do słów Agnieszki Osieckiej. Wstał świt, ale wszystko było jeszcze spowite w powojenne ciemności. Jest rok 1945, ocalały z obozu w Buchenwaldzie nauczyciel Henryk Koenig musi zacząć...

Józef Hen - pisarz, publicysta, dramaturg, scenarzysta i reportażysta. Przeczytałam dotąd trzy książki jego autorstwa: „ Crimen „Nowolipie”, „ Najpiękniejsze lata”. „Prawo i pięść” jest czwarta, ale to wystarczyło by pokochać autora, za mistrzowski język, artyzm i swobodę z jaką się nim posługuje, mądrość, szczerość i dystans z jakim buduje opowieść o czasach bardzo odległych, jak i tych, których był świadkiem.
Okładka książki nawiązuje do ekranizacji powieści Józefa Hena, która pod pierwotnym tytułem „Toast”, ukazała się po raz pierwszy w 1964 roku. W filmie, okrzykniętym pierwszym polskim westernem, obok wspaniałego Gustawa Holoubka zagrała plejada ówczesnych aktorów: Ewa Wiśniewska, Zofia Mrozowska, Hanna Skarżanka, Wiesław Gołas, Zdzisław Maklakiewicz. Muzycznym motywem przewodnim filmu w reżyserii Jerzego Hofmanna i Edwarda Skórzewskiego, była znana i po dzień dzisiejszy wzruszająca piosenka w wykonaniu Edmunda Fettinga do słów Agnieszki Osieckiej i muzyki Krzysztofa Komedy.
Ale film, choćby najlepszy, zawsze spłyca książkę. A ta jest z wielu względów godna uwagi. „Prawo i pięść” opowiada o pragnieniu odbudowania swojego życia na nowo. Główny bohater Henryk Koenig, opuszcza w 1945 roku Buchenwald” Wędrując w kierunku małego miasteczka na Ziemiach Odzyskanych, z rozkoszą wciąga w płuca zapach lasu. Z bólem uświadamia sobie, że zapach trupiego odoru, chloru i palonych ciał, o którym chce zapomnieć, nigdy tak do końca nie zniknie. Teraz pragnie jedynie ciszy, lasu i pary spodni. Szuka pracy, lecz nie w zawodzie. Jest nauczycielem, lecz nie chce uczyć. „Jedyny sposób, żeby żyć z ludźmi, to żyć bez nich” – mówi.
W miasteczku spotyka innego „obozowiaka” z którym podejmuje pracę przy zabezpieczaniu poniemieckiego mienia. Wraz z grupą mężczyzn i paroma poznanymi w drodze kobietami, dociera do Graustadt ( Siwowa), gdzie rozgrywa się akcja powieści. Koszmary obozowej przeszłości nie opuszczają Henryka nawet na chwilę, dzięki nim czuje niepokój, nie umie z ufnością patrzeć w przyszłość, wszędzie czuje i widzi obrazy wojny, cierpienia i niesprawiedliwości. Ale przede wszystkim czuje… W tej książce dominuje zapach. Henryk z niedowierzaniem oddycha czystym powietrzem, które go otacza, wspomina czas sprzed wojny, zapachy dzieciństwa, ulotne, niemal zapomniane, jednak zawsze rozpoznawalne. Nie jest w tych wspomnieniach osamotniony. Poznaje jedną z kobiet – Annę, która tak jak on, nie może uwierzyć, że zło odeszło, nie umie zaufać nawet sobie. Uczucie, które się między nimi rodzi, jest skazane na porażkę. Mimo tego, że oboje pragną wyzwolić duszę i umysł z mroku obozowej przeszłości u boku drugiej osoby, chcą być jednocześnie sami, bowiem wszystko skazane jest na zagładę a rzeczywistość prędzej czy później okaże się tylko pięknym snem.
Henryk Koenig, szef Mielecki, Rudłowski, Wijas, Smółka, Czesiek, Janka, Barbara,Anna, Honorata, Niemiec Schaeffer i Żyd Cukierman ( postać ojca autora i wątek autobiograficzny), kwaterują w „Hotelu Tivoli”. Henryk dość szybko dowiaduje się, że grupa mężczyzn to szabrownicy. Ich celem jest ograbienie miasteczka. Henryk, jako jedyny nie zatracił podczas wojny poczucia uczciwości. Postanawia przerwać złodziejski proceder i przeciągnąć mężczyzn na swoją stronę. Poznajemy w ten sposób postawy moralne bohaterów, które stworzyła wojna. Jej okrucieństwo i bezwzględność zmieniły większość z nich w pozbawionych przyzwoitości, nastawionych na zysk ludzi. Uważają oni, że po tym, co przeszli, chcą tak po prostu pożyć, a ten, kto stanie im na drodze, zginie. Henryk jednak nie poddaje się. Toczy samotną, nastawioną na niepowodzenie walkę z szabrownikami. Sen zwany „nowym życiem” mija. Znowu pojawiają się trupy i w pogodny dzień, wraca śmierć.
„ Prawo i pięść” a pierwotnie „Toast”, to gorzka opowieść o tym, że po tym, co się przeżyło, nie ma szans, na normalne życie. Jest to historia dość krótka, mieści się na 195 stronach, ale niemal na każdej znajdziemy myśl, którą warto zapamiętać i przemyśleć. Przygodowa fabuła ( sam przeciw wszystkim) jest tylko inteligentnym pretekstem, by opowiedzieć o rzeczach trudnych, złożonych, odsłaniających najgłębsze zakamarki duszy.
Józef Hen to pisarz tego pokolenia, które doświadczyło osobiście wojny, a wojna pozostaje w człowieku na zawsze. Nie można jej z siebie zmyć, zdrapać, zapomnieć. Jej cień króluje w twórczości pisarza, chociaż nie zawsze mówi o tym wprost. Osobiście, za to właśnie najbardziej cenię Józefa Hena i dlatego chcę go czytać. Mądrość i dystans, trochę ironii, człowiek uwikłany we własne wybory, szorstki i do bólu prawdziwy – oto Mistrz Hen i jego twórczość.
Książka dla czytelników, którzy szukają wartościowej, mądrej lektury.

Józef Hen - pisarz, publicysta, dramaturg, scenarzysta i reportażysta. Przeczytałam dotąd trzy książki jego autorstwa: „ Crimen „Nowolipie”, „ Najpiękniejsze lata”. „Prawo i pięść” jest czwarta, ale to wystarczyło by pokochać autora, za mistrzowski język, artyzm i swobodę z jaką się nim posługuje, mądrość, szczerość i dystans z jakim buduje opowieść o czasach bardzo...