Jeszcze 40, 50 lat temu zbieranie znaczków było bardzo popularnym hobby. Dzisiaj, w wielu domach klasery leżą nieużywane na strychach i na pawlaczach, a sama filatelistyka stała się domeną zapaleńców. A szkoda, bo wsród znaczków znajdują się prawdziwe perełki! Również takie, które są związane z literaturą.

Mistrzyni fantastyki na znaczku

Do sięgnięcia po temat znaczków pocztowych i ich związków z literaturą skłoniła nas wiadomość o nadchodzącej emisji znaczków przez amerykańską pocztę USPS. Jeden z nich przedstawia Ursulę K. Le Guin, zmarłą przed trzema laty pisarkę fantasy, wielokrotną laureatkę najważniejszych literackich nagród w świecie fantasy: Hugo, Locus i Nebula. Autorka cyklów „Ziemiomorze” i „Ekumena” została sportretowana przez znanego malarza fantasy Donato Giancolę; na drugim planie widnieje scena pochodząca z książki Le Guin „Lewa ręka ciemności”.

Znaczek pochodzi z zapoczątkowanej w 1979 roku serii „Literary Arts”, w której USPS zamieszcza podobizny najważniejszych amerykańskich pisarzy. Pierwszym uhonorowanym w ten sposób twórcą był John Steinbeck. W serii ukazały się ponadto znaczki z Ernestem Hemingwayem (1989 rok), F. Scott Fitzgeraldem (1996), Markiem Twainem (2011), Flannery O’Connor (2015) i, dwa lata temu, z Waltem Whitmanem.

Polscy pisarze na znaczkach pocztowych 

Również w Polsce podtrzymywana jest tradycja honorowania znanych i ważnych dla kraju osobistości za pomocą znaczków. 2020 rok został ustanowiony przez Sejm rokiem Leopolda Tyrmanda. W związku z tym Poczta Polska, będąca narodowym operatorem pocztowym, wprowadziła do obiegu znaczek poświęcony autorowi „Złego” i „Dzienniku 1954”. Znaczek okolicznościowy „100. rocznica urodzin Leopolda Tyrmanda” został wydany w nakładzie 144 tys. egzemplarzy i jest sprzedawany w formie arkusza składającego się z 12 znaczków. Jego autorem jest Bożydar Grozdew, stały projektant Poczty Polskiej; Grozdew ma na swoim koncie znaczki przedstawiające Roberta Lewandowskiego, serię upamiętniającą Euro 2012, ratusz w Suwałkach, a także podobiznę Ludwiga van Beethovena.

Również w tym roku Poczta Polska zamierza uhonorować polskich literatów: Stanisława Lema i Cypriana Kamila Norwida. Ma to związek zarówno z ich rocznicą urodzin (odpowiednio: 100. i 200.), jak i z tym, że sejm ustanowił rok 2021 rokiem tych dwóch pisarzy. Poświęcone im znaczki mają trafić do obiegu we wrześniu.

W październiku 2021 roku w sprzedaży powinien znaleźć się znaczek poświęcony najbardziej znanemu polskiemu projektantowi znaczków, Czesławowi Słani. Słania tworzył nie tylko na potrzeby Poczty Polskiej – najsłynniejsze jego dzieła powstały dla firm pocztowych w Szwecji i Monako. Król Szwecji, Gustaw VI Adolf, w uznaniu dla jego twórczości uhonorował go tytułem Nadwornego Grawera. Czesław Słania pracował w technice wklęsłodruku stalorytniczego, w której forma drukarska przygotowywana jest przez grawera poprzez ręczne wyrycie rysunku znaczka w maleńkiej płytce stalowej. Jest to sztuka wymagająca nie tylko artystycznych umiejętności i precyzji, lecz także anielskiej cierpliwości.

List z noblistą

Oprócz  ulubionych motywów zwierzęcych, w twórczości Słani dominowały portrety, w tym te przedstawiające literatów. Jeszcze przed opuszczeniem Polski w 1956 roku, Słania zaprojektował znaczki z Victorem Hugo i Henrykiem Sienkiewiczem. Już na emigracji spod jego palców wyszły wygrawerowane płytki z noblistką Wisławą Szymborską (na potrzeby poczty szwedzkiej) i domem rodzinnym Hansa Christiana Andersena (dla Duńczyków). Słania zmarł w roku 2005; trzy lata wcześniej zdążył jeszcze stworzyć znaczek honorujący polską autorkę Marię Konopnicką.

W trakcie pracy dla poczty szwedzkiej Czesław Słania miał również możliwość przygotowania znaczka upamiętniającego przyznanie Nagrody Nobla w dziedzinie literatury Czesławowi Miłoszowi. Oprócz polskiego poety na znaczku widnieje podobizna króla szwedzkiego, Karola XVI Gustawa.

Portret Miłosza można również zobaczyć na znaczku przygotowanym dla poczty... litewskiej. W końcu to na Litwie, w miejscowości Szetejnie, w 1911 roku urodził się polski noblista. Znaczek wydany został na 100-lecie urodzin Miłosza, w 2011 roku. Swój znaczek poświęcony autorowi „Doliny Issy” wydała w tym samym roku również Poczta Polska.

Bibliofilatelia Jerzego Dudy

Czym jest bibliofilatelia? To proces zbierania znaczków i różnego rodzaju walorów filatelistycznych zwiazanych z książkami, literaturą i pisarzami. Największą w Polsce kolekcję znaczków pocztowych poświęconym książkom posiada krakowianin Jerzy Duda. Prezentował je między innymi na wystawiach „Bibliofilatelia” i „Bibliofilatelia 2” zorganizowanych wspólnie przez Bibliotekę Jagiellońską i Rycerski Zakon Bibliofilski z Kapitułą Orderu Białego Kruka w Krakowie, którego Duda jest Wielkim Mistrzem. Jak zaznacza, jego zbiór to nie tylko same znaczki, ale również kartki pocztowe, okolicznościowe stemple pocztowe oraz maksimafilie (kartki pocztowe ze znaczkiem naklejonym na stronie z grafiką). Wiele elementów jego zbioru związanych jest z Międzynarodowym Rokiem Książki, w którego obchody w 1972 roku włączyło się 65 poczt z całego świata, emitując specjalne serie znaczków i pocztówek.

Do ulubionych eksponatów Jerzego Dudy należy ten, od którego zaczeła się jego kolekcja i przygoda ze zbieraniem znaczków dotyczacych świata książki. W 1979 roku wszedł on do sklepu filatelistycznego przy ulicy Pijarskiej w Krakowie i zobaczył tam znaczek przedstawiający stronę z XV-wiecznego modlitewnika. Należał on do serii pod tytułem „Średniowieczne malarstwo książkowe (Mi. 966 - 969)", wydanej przez pocztę Szwecji 17 listopada roku 1976 z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Oczywiście, przyszły bibliofilatel nabył znaczek z krakowskiego sklepu, a dziś seria ta jest jednym z ważniejszych motywów pokazów jego filatelistycznego zbioru. 

W rozmowie z serwisem lubimyczytać.pl Duda wspomina, że wśród swoich zbiórów rozszyfrował skróty ze stempli pocztowych i odkrył materiały pochodzące z niemieckiego obozu jenieckiego w Wolgenbergu. Na jego terenie Komenda Obozu wydała zezwolenie na wydawanie znaczków na potrzeby wewnętrznej poczty zorganizowanej przez polskich jeńców wojennych. Aby ta instytucja działała sprawnie, Polacy wydawali metodą typograficzną znaczki, pocztówki, bloki pocztowe, a także stosowane kasowniki, w tym te okolicznościowe.

Od 29 sierpnia do 4 września 1943 na terenie obozu odbywały się Dni Książki. Z tej okazji powstała okolicznościowa wystawa, wydrukowane zostały specjalne pocztówki z zaproszeniem i stworzono kasownik z wymiennymi datami. Nakłady znaczków i pocztówek wynosiły od kilkuset do 3 tys. sztuk. Dzisiaj są to już unikaty, prawdziwe filatelistyczne skarby. Ich pozyskiwanie trwało wiele lat, a teraz stanowią ozdobę i chlubę kolekcji Jerzego Dudy.

O swoim nietypowym hobby Jerzy Duda mówi tak:

Więcej o kolekcji „Bibliofilatelia” można przeczytać na oficjalnej stronie internetowej.

[aj]