Stanisław Herakliusz Lubomirski

Polski magnat (książę, herbu Szreniawa bez Krzyża), podstoli koronny (1669), marszałek wielki koronny w latach 1676-1702, marszałek nadworny koronny 1673-1676, starosta spiski (do 1700); poeta tzw. baroku dworskiego (z powodu swojej erudycji literackiej zwany Polskim Salomonem), mecenas sztuki. W 1673 za obronę Spisza dostał propozycję objęcia korony węgierskiej, jednak jej nie przyjął.

Stronnik Michała Korybuta Wiśniowieckiego, należał do opozycji magnackiej spiskującej przeciw Janowi III Sobieskiemu. Gruntownie wykształcony, należał obok Wacława Potockiego do najwybitniejszych pisarzy polskich XVII wieku.

Pochowany w czerniakowskim kościele Bernardynów w Warszawie.

Był synem Jerzego Sebastiana, bratem Hieronima Augustyna i Aleksandra Michała ( zm. 1673), starosty perejasławskiego i sandeckiego, ożenionego z Katarzyną Anną Sapiehą.

Miał siostrę Krystynę (zm. 1689), żonę Feliksa Kazimierza Potockiego, hetmana wielkiego koronnego, starosty krasnystawskiego i hrubieszowskiego

Ojciec jego Jerzy Sebastian Lubomirski, po śmierci matki Konstancji Ligęzy, ożenił się w 1654 z Barbarą Tarło (zm. 1689), córką kasztalana wiślickiego Jana Karola Tarły, wdową po Janie Aleksandrze Daniłowiczu, herbu Sas, (zm. 1654).

Żoną jego była od 1669 Zofia Opalińska (1642-1675), córka marszałka nadwornego Łukasza Opalińskiego, a od 1676 Elżbieta Denhoff (zm. 1702), córka podkomorzego wielkiego koronnego Teodora Denhoffa.

W latach 1676-1679 wybudował letnią rezydencję w Puławach. W 1678 otrzymał fragment ziemi na terenie Mokotowa, następnie wykupił okoliczne wsie Służew i Służewiec. Należała do niego Arkadia koło Królikarni, zwana "pasterskim domkiem", a od 1683 także Czerniakowo (Czerniaków), gdzie w 1691 ufundował klasztor i kościół bernardyński (porównywane z Bielanami miejsce odpustów i kultu świętego Bonifacego). Zajmował się odbudową zamku w Łańcucie po pożarze w 1688. Pracował dla niego, m.in. właśnie w Puławach, przy klasztorze oraz przy odbudowie zamku, architekt Tylman z Gameren.

Właściciel Ujazdowa; za jego czasów (ok. 1680-90) zbudowano barokową Łazienkę, rozbudowaną w latach 1772-93 przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na klasycystyczny Pałac na Wyspie. Na terenie posiadłości ujazdowskiej powstał także przeznaczony na miejsce rozmyślań i medytacji Ermitaż.

Pozostawił po sobie wiele dramatów i poezji.

Pierwsze utwory poetyckie, wzorowane przeważnie na literaturze włoskiej, znane są w rękopisach. Do nich należy m.in. poemat Piram i Tyzbe (wydał Roman Pollak z rękopisu biblioteki kórnickiej, 1929).

Był autorem m.in. sielanki Ermida albo królewna pasterska, w której krytycznie analizował mit arkadyjski i rozważał nieosiągalność szczęścia, Tobiasz wyzwolony (romans biblijny oparty o Księgę Tobiasza), czy De vanitate cansiliorum liber unus, in quo vanitas et veritas rerum humonarum politicis et moralibus rationibus clare demonstratur et dialogice exhibiteur (O ułudzie rad księga jedna, w której ułudę i prawdę spraw ludzkich jasno udowadnia się racjami politycznymi i moralnymi i wykłada się pod postacią dialogu) z 1699. Autor komedii Don Alvares, albo niesforna w miłości kompanija, oraz Komedyja Lopesa starego, opartych na wątkach z Dekamerona i popularnych włoskich sztuk.