Definiowanie, czy dany tekst jest lewicowy, czy prawicowy może nastręczać pewne trudności, dlatego zdecydowanie łatwiej jest przyglądać się nie książkom, ale osobom, które je piszą. W przypadku rodzimej literatury fantastycznej takie przyglądanie się najczęściej prowadzi do wniosku, że „polska fantastyka jest prawicowa” – to stwierdzenie uderzyło we mnie ostatnio dwa razy, w obu przypadkach padając z ust redaktorów, którzy pytali mnie o ten temat i o to, czy chciałbym się w nim wypowiedzieć (jak zgadliście, ktoś zdołał mnie namówić). I jak to bywa z publicystami, zamiast udzielić zwięzłej i klarownej odpowiedzi, zacząłem wchodzić w niuanse.

Skąd się bierze ta pozorna prawicowość współczesnej fantastyki? To kwestia historyczna: tradycje polskiej literatury fantastycznej, zwłaszcza tej z odłamu SF, to tak zwana fantastyka socjologiczna (Janusz A. Zajdel, Marek Oramus i inni), a późniejszym niezwykle wyraźnym nurtem było charakterystyczne tylko dla Polski klerykal fiction, czyli historie odwołujące się do spraw wiary czy Kościoła („W kraju niewiernych” Jacka Dukaja czy antologia „Czarna msza” pod redakcją Wojtka Sedeńki). Z bardziej współczesnych przykładów natomiast nie da się nie dostrzec rozkwitu historii alternatywnych, za które w dużej mierze odpowiadało Narodowe Centrum Kultury, finansujące serię książek Zwrotnice Czasu. Choć i poza NCK nie brakowało i nie brakuje polskich powieści czy opowiadań fantastycznych z mocnym zacięciem historycznym – przykładem „Nadzieja czerwona jak śnieg” Andrzeja W. Sawickiego czy opublikowany w tym roku „Hubal Jacka” Komudy.

Jeżeli wymienić kluczowych twórców fantastyki z ubiegłego wieku, do głowy przychodzić nam będą między innymi Jarosław Grzędowicz, Jacek Piekara, Jacek Dukaj, Tomasz Kołodziejczak czy Marcin Wolski i Rafał A. Ziemkiewicz, których współczesne kariery zdecydowanie więcej wspólnego mają właśnie z polityką, niż literaturą. Redaktorem działu prozy polskiej miesięcznika „Fantastyka” (obecnie „Nowa Fantastyka”) przez kilka dekad był natomiast Maciej Parowski, również zadeklarowany prawicowiec.

Czy odpowiedź na pytanie, czy współczesna polska fantastyka jest prawicowa musi być twierdząca? Nie, wcale nie musi. Problem też w tym, że o jakąkolwiek odpowiedź trudno, bo nie sposób nie odnieść wrażenia, że dyskusja o polityce współczesne środowisko fantastyczne nad Wisłą nieco omija.

Oczywiście nie do końca. Wiedzą raczej powszechną wśród fantastów jest to, że Andrzej Pilipiuk ma poglądy prawicowe, a na przykład Jakub Ćwiek zdecydowanie skręca w lewo (niedawno nawet „zasłynął” bardzo ostrym i krytycznym listem do Jarosława Kaczyńskiego), również Rafał Kosik nie kryje się ze swoim spojrzeniem na politykę. Sęk w tym, że nic szczególnego z tego nie wynika, bo z wyjątkiem być może okazjonalnych sprzeczek w mediach społecznościowych nie jestem w stanie wskazać na jakiś toczący się spór czy wyraźne linie, które dzielą środowisko.

Wydaje mi się, że to znak czasów: ogólnie dyskusja wokół polskiej fantastyki nie płonie takim samym płomieniem jak przed laty – z pism ostała się wyłącznie „Nowa Fantastyka”, a internet nie sprzyja pogłębionym rozmowom na temat literatury, preferując efektowne i szybko wypalające się hejty. Twórcy nie „dyskutują” już ze sobą poprzez opowiadania czy książki, a nawet jeżeli wokół jakiegoś tytułu rozgorzeje rozmowa, zazwyczaj ogranicza się do pojedynczego wątku pod czyimś wpisem na facebooku. Znak czasów.

Z pewnością zaś pod tym względem znacząco różnimy się od fantastów ze Stanów Zjednoczonych, gdzie dyskurs polityczny w ostatnich latach rozerwał to środowisko na pół, a jedną z ofiar idiotycznej wojny była choćby prestiżowa (jeszcze do niedawna) nagroda Hugo. Chodzi o to, że Amerykanie nie potrafili powstrzymać się przed bardzo, bardzo wyraźnym mieszaniem literatury z polityką, co dobitnie widać było właśnie przede wszystkim na listach tekstów nominowanych do najważniejszych wyróżnień.

Weźmy wspomniane Hugo: jako redaktor działu prozy zagranicznej „Nowej Fantastyki” jestem zobligowany do przyglądania się opowiadaniom i mikropowieściom nominowanym w poszczególnych latach, nie mogłem więc nie zauważyć, że od dłuższego czasu o miejscu na liście jakość tekstu decydowała w najmniejszym stopniu. W większym ważniejsze było nazwisko autora czy autorki, dokładniej zaś fakt, czy dana osoba należała do grupy „głosujących aktywistów”, najbardziej zaś liczyło się dopasowanie ideologiczne: nie dbano o to, o czym jest historia, ale jakie elementy czy postacie w niej występują. Ponieważ zaś do niedawna grupą dominującą byli twórcy i fani o poglądach lewicowych, naczytałem się na przykład mnóstwo wyjątkowo słabych historii z gejami i lesbijkami. (Zaznaczmy w tym miejscu, że sam mam poglądy lewicowe, więc nie przeszkadzali mi tacy bohaterowie, wręcz cieszyłem się, że dostanę coś wychodzącego poza utarte schematy – sęk w tym, że w pierwszej kolejności poszukuję tekstów interesujących, a te nie były nominowane ze względu na walory literackie.)

Niedawno takim rozstrzygnięciom przy Hugo przeciwstawić postanowili się autorzy prawicowi, słusznie zauważając, że są odrzucani ze względu na poglądy i nie uleganie wymogom fabularnym narzucanym przez lewicowców. Generalnie mieli pełne prawo zawalczyć o swoje. Problem w tym, że w sporze politycznym i oni zapomnieli o literaturze, przez co zamiast Hugo uzdrowić, za cel postawili sobie zniszczenie nagrody: przygotowali własne listy jedynie słusznych autorów i tekstów, na które gremialnie głosowali, w czego efekcie w ubiegłym roku absolutnie zdominowali listy z nominacjami. Nazwali siebie Sad Puppies i piali z zachwytu nad tym, co zrobili jednej z najważniejszych nagród fantastycznych na świecie.

Wojna literacko-fantastyczno-polityczna w Stanach pochłonęła więc jedną ofiarę; bo jak traktować Hugo poważnie, jeżeli nominowany zostaje taki tekst jak „Space Raptor Butt Invasion” Chucka Tingle’a czy wprost naśmiewający się z nagrody „If You Were an Award, My Love” Juana Tabo i S. Harris? W ten sposób na śmietnik trafia ponad sześćdziesiąt lat historii, prestiż wyróżnienia, które wcześniej trafiało między innymi w ręce Philipa K. Dicka, Rogera Zelazny’ego, Ursuli K. Le Guin czy Arthura C. Clarke’a.

Gdy więc ktoś po raz kolejny zapyta mnie, czy polska fantastyka jest prawicowa czy lewicowa, odpowiem, że jest różnorodna: jak redakcja „Nowej Fantastyki”, gdzie lewicowiec jak ja pracuje z trzema prawicowcami, a kłótnie zdarzają się co najwyżej o to, kto puścił w danym numerze lepsze teksty: dział polski czy zagraniczny.