Geniusz, odwaga i zmysł twórczy to potężne siły. Równie wielka jest również potęga zła. Każde stulecie wydaje własny zdumiewający zestaw postaci, licznych bohaterów, a także łajdaków, którzy dzięki swym wyjątkowym czynom, odciskają niezatarte piętno. Niektórzy otrzymali swoje role z tytułu urodzenia, inni zjawili się nieoczekiwanie na scenie świata. Wielu porywało masy wzniosłymi hasłami, innym wystarczyło do tego jedno słowo. To, co mówili, znaczyło więcej niż siła zbrojna wysyłanych przeciwko nim armii, których dowódcy często bronili straconej sprawy. Ich nieustępliwość przezwyciężała wszelkie przeszkody, zmieniali bieg historii, a głoszone przez nich idee przekształcały nie tylko naród z którego się wywodzili, lecz wpływały także na inne części globu. Erik Durschmied skupił się na dziesięciu najbardziej znanych problemach (bo tak najlepiej określić te zjawiska), które głęboko przeanalizował pod kątem pochodzenia, przebiegu, sylwetek głównych postaci oraz późniejszych skutków.

Nie jest to typowa książka historyczna, choć oczywiście bazuje na faktach, a bardziej: swoisty zestaw esejów poświęcony rewolucjom ogólnie. Autor stara się dowieźć tez postawionych we wstępie i bazując na wiedzy, dokumentach oraz własnych doświadczeniach (spotkał osobiście m. in. Fidela Castro oraz widział skutki masakr urządzanych za rządów Chomeiniego) przedstawia najbardziej prawdopodobną wersję wydarzeń znanych nam ze szkoły. Trzeba przyznać, że o ile w innych książkach Durschmieda nie zawsze udaje mu się zachować obiektywizm, to „Najsłynniejsze rewolucje” są opracowane w sposób rzetelny i bez zbędnego koloryzowania.
Najbardziej znaczącymi epizodami spośród opisywanych są bez dwóch zdań Rewolucja Francuska, Październikowa oraz irańska w 1967 roku i zostały one scharakteryzowane bez zastrzeżeń. Wyraźnie pokazano jak różne przyczyny je wywołały, na ile można było ograniczyć niepotrzebny rozlew krwi, jakie osoby „przewijały” się w tzw. międzyczasie i kto faktycznie stał za realizacją poszczególnych etapów procedury obalania starego porządku. Autor nie odkrywa tu Ameryki, ale zaletą jest jasne postawienie sprawy, bez jakiegoś dziwnego doszukiwania się nieistniejących faktów (jak to miewa miejsce w naszych starych opracowaniach z czasów komuny) ułatwiających wysnucie przygotowanych wcześniej wniosków.
Omawiane w dalszej części książki rewolucje nie odbywały się już na tak duża skalę, a miejscami w ogóle zastanawia ich obecność w „Najsłynniejszych rewolucjach”. Powiedzmy, że zamach bombowy Stauffenberga w Wilczym Szańcu, rewolucja proletariacka w upadającej po Pierwszej Wojnie II Rzeszy tudzież losy rewolwerowców Villi i Zapaty którzy wprowadzili spory ferment w Meksyku są jeszcze dosyć dobrze kojarzone ze względu na ich otoczkę medialną: nakręcono filmy, spopularyzowano wizerunek przywódców, trafili do popkultury. Podobnie ma się sprawa ze współczesną Kubą, gdzie Fidel rządzi w najlepsze i jest to jakby sprawa ciągle aktualna. Ale kto słyszał np. o buncie japońskich oficerów wobec cesarza Hirohito po zrzuceniu bomb atomowych na Japonię albo Tyrolczyku Andreasie Hoferze dzielnie stawającemu przeciwko wojskom Napoleona i ostatecznie zdradzonemu przez cesarza Austro-Węgier? Mam wrażenie, że w tym ostatnim przypadku w Durschmiedzie odezwał się po prostu lokalny patriotyzm, a poprzez tę historię chciał zobrazować jak to opór wobec „ucisku” bonapartyzmu rozpoczął się właśnie w zachodniej (współcześnie) Austrii. Spokojnie jednak można było sobie darować te 2-3 ostatnie podrozdziały i całość z pewnością by na tym nie ucierpiała.

Co do samej merytoryki wypowiedzi, to wydaje się, że autorowi nic nie umknęło. Jego analizy są sensowne, ciągi przyczynowo-skutkowe logiczne, a jeżeli nawet czegoś nie wie (nie wszystkie dokumenty się zachowały, nie odnaleziono świadków etc.) to potrafi to przyznać i przedstawić zdrowe hipotezy (żadnych teorii spiskowych czy uprzedzeń nie odnotowałem). Szkoda, że w pozostałych publikacjach nie jest tak drobiazgowy w poszukiwaniu prawdy. Dziwna jest tylko bardzo skąpa bibliografia przy każdym rozdziale, co przy wcześniejszym stwierdzeniu braku uchybień, może zastanawiać. Pisał wszystko z głowy, zwykłe niedbalstwo czy wstyd do przyznania się do wykorzystywanych opracowań? W każdym razie sama lektura jest bezproblemowa. Nie ma tu rzucania dat i przypisywania im wydarzeń albo fragmentów z biografii marszałków i polityków, a raczej fabularyzowana wersja historii na kształt „Sensacji XX wieku” Wołoszańskiego. Jest to z jednej strony zaleta i wada. In plus, gdyż oczywiście ułatwia to przebrnięcie przez kolejne stronice i nawet tak nużące fragmenty jak przedzieranie się Che Guevary przez boliwijską dżunglę czyta się znośnie. In minus, ponieważ przy tak skąpej bibliografii stawia to znak zapytania nad wartością „Najsłynniejszych rewolucji” jako opracowania historycznego. Rasowy historyk nie wkłada w usta opisywanych postaci słów, co do których nie ma pewności, że zostały wypowiedziane. Na dobrą sprawę mamy więc mnóstwo fikcyjnych dialogów (nie wszystkie, bo w pewnej szczątkowej ilości są one podparte źródłami), uatrakcyjniających – de facto – powieść, lecz skazujących ją na balansowanie na granicy książki historycznej, a wydumanych opowiadań „opartych na faktach” (jak to filmy amerykańskie). Irytujący jest także patetyczny styl, w jaki nierzadko wpada autor przybliżając czytelnikowi konkretną ideę, o jaką walczył akurat opisywany bojownik, co po którejś-dziesiątej stronie wywołuje szczerą frustrację.

Podsumowując, jest to opowieść o najsłynniejszych rewolucjach i ludziach, którzy poświęcili swoje życie jednemu, nadrzędnemu celowi, Opowieść o monarchach urodzonych by rządzić i o tych, którzy odebrali im to przyrodzone prawo, o słabych ludziach na tronie i silnych, którzy nie cofnęli się przed skrajnymi środkami, aby przejąć władzę. Wszyscy oni byli bohaterami, a jednocześnie pariasami historii, rozdartymi pomiędzy nakazami sumienia, a wiarą w ideały. Ich grzechem pierworodnym był fanatyzm, a wielu pozostawiło po sobie zniszczenie i śmierć. Najbardziej fascynujące jest jednak to jak usprawiedliwiali swoje czyny, które doprowadziły do zamętu, terroru czy potwornych rzezi i właśnie dlatego warto sięgnąć po książkę Erika Durschmieda.

Geniusz, odwaga i zmysł twórczy to potężne siły. Równie wielka jest również potęga zła. Każde stulecie wydaje własny zdumiewający zestaw postaci, licznych bohaterów, a także łajdaków, którzy dzięki swym wyjątkowym czynom, odciskają niezatarte piętno. Niektórzy otrzymali swoje role z tytułu urodzenia, inni zjawili się nieoczekiwanie na scenie świata. Wielu porywało masy...