Praca budząca niewątpliwie wielkie emocje, od niemal 20 lat co i rusz elektryzująca polską opinię publiczną, dlatego warto wyrobić sobie własne zdanie na jej temat. W moim odczuciu, mimo niewątpliwego porządnego, zasadniczego zaplecza naukowego, sięgnięcia do źródeł, nie-insynuowania i nie-domyślania-się oraz sumiennego wykorzystania przez autora historyczno-archiwistycznego warsztatu do jego poszukiwań "Sąsiedzi" są w pewien sposób zabarwieni ideologicznie. To przeszkadza i ujmuje walorom tej istotnej książki, bo Gross stawia na jej łamach ważne, nowatorskie (na swój czas) tezy, które jednak nie przebiły się do wiodącego polskiego dyskursu intelektualnego, publicznego czy naukowego. Mimo tego, iż nasza wiedza o jedwabnieńskiej rzezi od czasu powstania "Sąsiadów" poszła na przód, pojawiły się nowe wnioski i okazało się, że Gross mógł się w pewnych kwestiach mylić, to wciąż spełnia bardzo istotne zadanie poprzez casus Jedwabnego udowadniając, że można być jednocześnie katem i ofiarą, obala pewne mity i też ukazuje różne, odmienne oblicza bolesnych aspektów najnowszej historii - Holokaustu, kolaboracji czy stalinizmu. "Sąsiedzi" summa summarum zdają się sprowadzać do tezy o potrzebie wykreowania nowej narracji o polskiej historii, która powinna objąć również te najboleśniejsze, najtrudniejsze kładące się na niej cienie. Po tylu latach smutną i istotną konstatacją jest to, że taka narracja nie powstała i dalej historia jest źródłem sporu oraz polem do bezkompromisowej walki. Gross jednak w tej walce zdaje się opowiadać po jednej ze stron, przyczyniając się bardziej do palenia mostów niż ich budowy - a czy tak powinno być? I pytanie - czy mogłoby być inaczej? Reasumując nie jest to więc pozycja doskonała ani pozbawiona skaz, ale niewątpliwie ważna i stawiająca czoła wielkiemu wyzwaniu jakim jest sprostanie bolesnej dla polsko-żydowskich relacji historii Jedwabnego.

Praca budząca niewątpliwie wielkie emocje, od niemal 20 lat co i rusz elektryzująca polską opinię publiczną, dlatego warto wyrobić sobie własne zdanie na jej temat. W moim odczuciu, mimo niewątpliwego porządnego, zasadniczego zaplecza naukowego, sięgnięcia do źródeł, nie-insynuowania i nie-domyślania-się oraz sumiennego wykorzystania przez autora...