Erich Fromm to filozof niemiecki żydowskiego pochodzenia. Na początku lat 30., w związku z pojawieniem się na scenie politycznej Niemiec Hitlera, postanowił wyjechać do USA. W swojej pierwszej, a jednocześnie chyba najbardziej znanej książce postanowił przeanalizować, dlaczego ludzie chętnie oddają swoją wolność innym. Czyni to głównie na przykładach religii epoki reformacji oraz nazizmu.

W pierwszych rozdziałach Fromm opisuje rozwój indywidualizmu. Po średniowieczu nastał renesans, który postawił w centrum człowieka. Nastąpił też rozwój kapitalizmu. Nie wszyscy potrafili odnaleźć się jednak w nowym porządku, zwłaszcza klasy średnie (mieszczaństwo). Fromm uważa, że ludzie ci mieli osobowość autorytarną i duże pokłady masochizmu i sadyzmu w sobie - lubili mieć kogoś niżej (w tym wypadku np. chłopów), a jednocześnie chętnie oddawali się we władanie jakiejś siły wyższej (w tym wypadku Boga). Byli jednocześnie dość ograniczeni światopoglądowo, niechętnie rozmyślali nad własnym życiem, jego celem. Zwrócili się oni ku nowym odłamom chrześcijaństwa, powstałym w wyniku reformacji - luteranizmowi i kalwinizmowi. Obie te religie wymagały bezwarunkowej wiary, a kalwinizm zakładał nawet predestynację - tylko niektórzy mieli być zbawieni. Oczywiście nowi wyznawcy religii, poprzez umartwianie się i ciężką pracę liczyli na to, że to właśnie oni będą zbawieni. Przecież skoro powodzi im się w życiu, to Bóg musi ich wspierać.

Podobną osobowość mieli wg Fromma także ludzie klasy średniej w Niemczech w latach 20. i 30. Porządek świata załamał się po przegranej wojnie. Monarchia upadła, a kraj nawiedzały kryzysy ekonomiczne, które niejednemu człowiekowi odebrały oszczędności życia. Ich status był na tyle niski, że zwykli robotnicy niemal im dorównali, co wywoływało u nich ogromną frustrację. Przedstawicielem tej grupy społecznej był także Hitler. Jego NSDAP szybko zyskiwało na znaczeniu, bowiem była to partia idealna właśnie dla zawiedzionej pozostałymi opcjami politycznymi klasy średniej. Sadyzm? Pogarda dla Żydów, innych ras i biedoty. Masochizm? Oddanie się w ręce nienamacalnej, ale, przynajmniej wg Hitlera, realnej siły. Adolf zwał ją różnie - losem, Bogiem, koniecznością, naturą - nieważne. Ważne, że jakaś siła istniała i można było stworzyć hierarchię, w której zagubiony człowiek czuł się bezpieczny, miał cel, nie musiał myśleć nad swoim życiem.

Także i demokracja znalazła się pod krytycznym okiem Fromma. Co prawda w systemie tym nie ma wyraźnej zewnętrznej siły, takiej jak Bóg czy wódz, ale są inne, choćby opinia publiczna czy media. Pod pewnym względami jest to sytuacja nawet gorsza, bowiem ludziom wydaje się, że są indywidualistami, postępują zgodnie ze swoimi przekonaniami, ale te przekonania nie są tak naprawdę ich. Narzuca im je właśnie opinia publiczna, media, "zdrowy rozsądek". Z takiego uzależnienia trudno jest się uwolnić.

Ogólne przesłanie książki jest raczej pesymistyczne. Co prawda Fromm uważa, że istnieje wolność pozytywna, ale niewielu ludzi potrafi ją osiągnąć. Deklaruje chęć powstania systemu łączącego socjalizm i demokrację, ale jest to, z powodów wyżej wymienionych, utopia. Pokłada też nadzieję w rozwój technologiczny, dzięki któremu ludzie nie będą musieli w przyszłości pracować (albo będą mogli pracować mniej), ale, jak wiemy (książka była pisana w latach 40.) nic takiego nie nastąpiło. Może kiedyś.

Ogólna ocena? Świetna książka, skłania do przemyśleń. Nigdy nie myślałem w ten sposób zwłaszcza o reformacji. Książka udowadnia, że naród niemiecki był współodpowiedzialny za nazizm, chociaż trzeba przyznać, że Hitler i jego współpracownicy świetnie zanalizowali nastroje społeczne i dzięki propagandzie udało im się przyciągnąć wyborców do siebie. Staram się też przemyśleć, które z moich własnych pragnień i marzeń są naprawdę moje, a które chyba nie.

Erich Fromm to filozof niemiecki żydowskiego pochodzenia. Na początku lat 30., w związku z pojawieniem się na scenie politycznej Niemiec Hitlera, postanowił wyjechać do USA. W swojej pierwszej, a jednocześnie chyba najbardziej znanej książce postanowił przeanalizować, dlaczego ludzie chętnie oddają swoją wolność innym. Czyni to głównie na przykładach religii epoki...