Co pierwsze przychodzi wam, drodzy czytelnicy, na myśl, kiedy pojawia się temat piratów somalijskich? Przyznać muszę, że ja od razu mam przed oczyma kadry z „Kapitana Phillipsa” ze wspaniałą kreacją Toma Hanksa w roli głównej. W przypadku książki „Pustynia i morze” skojarzenia są tym bardziej uzasadnione, że przetrzymywany w somalijskiej niewoli Michael Scott Moore miał okazję wspomniany film obejrzeć. W swojej książce pisze on:

Nie wiem, dlaczego (strażnik Farhaan – przyp. autora) pokazał mi „Kapitana Philipsa“. Myślę, że po prostu chciał mi zrobić przyjemność. Wydawałoby się, że dla piratów to ponura historia, wszyscy bowiem wiedzieliśmy, jak się zakończyła: trzy równocześnie wystrzelone z rufy okrętu kule, trzech zabitych Somalijczyków, krew, zgroza i uratowany Amerykanin. Bez wątpienia czuli się osobami podobnego dramatu (może szukali na ekranie wskazówek). Widok rodaków w hollywoodzkiej produkcji musiał ich fascynować. Smartfony nawet bardziej niż telewizja wkładały im prosto w ręce daleki, narkotyczny świat popkultury.

Amerykański dziennikarz w 2012 roku poleciał do Somalii, ponieważ pragnął z bliska przyjrzeć się zjawisku piractwa. O ironio, mógł zgłębić temat znacznie lepiej, niż początkowo przypuszczał, gdyż zaraz po przylocie został pojmany przez Somalijczyków i przez 977 dni był przetrzymywany w niewoli („Popełniłeś błąd. Ludzka rzecz…” – usłyszał wtedy od jednego z porywaczy)! Jego książka to bardzo szczegółowa relacja z tamtego okresu. Podziwiam pamięć Moore'a, który nie mógł wspomagać się notatkami konfiskowanymi przez pilnujących go strażników. Monotonia więziennego życia, jego trudy, musiały mu ogromnie dokuczać, a w takich okolicznościach godziny łatwo mieszają się ze sobą, jeden dzień zlewa się z kolejnym.

„Pustynia i morze” to bardzo rzetelny reportaż pisany przez człowieka, który w obliczu niezwykle trudnych przeżyć potrafił zachować trzeźwy osąd i przytomne spojrzenie. Oczywiście przetrzymywanym zakładnikiem targają najrozmaitsze emocje – przeżywa on chwile ogromnego zwątpienia, kiedy jedynym pocieszeniem pozostaje ucieczka we własne wspomnienia. Wszystko jednak relacjonuje na chłodno, przemycając od czasu do czasu odrobinę czarnego humoru do swoich opisów. Somalijskich piratów postrzega przede wszystkim jako dość niezorganizowaną grupę średnio rozgarniętych tubylców, podkreślając wielokrotnie ich ograniczone horyzonty myślowe.

Kłódki obijające mi się o kostki zmieniły mój sposób myślenia. Przyjechałem do Somalii pełen ciekawości i współczucia. Chciałem światu pokazać, jeśli to możliwe, jak żyją Somalijczycy i co sobie myślą piraci. Ale teraz, zakuty w łańcuchy, każdej nocy walczyłem z ogarniającymi mnie nienawiścią i drenującym siły gniewem. Ci ludzie traktowali mnie jak zwierzę hodowlane. Kręcili się wokół mnie, palili papierosy, gawędzili, chichotali, trykali głowami w stronę Mekki i żarliwie się modlili – tak jak pustynni nomadowie przy swoim stadzie.

Niestety w książce zabrakło mi szerszego spojrzenia na problem piractwa, choć chyba nie powinniśmy oczekiwać go w publikacji będącej pamiętnikiem z okresu niewoli. Moore uświadamia nam natomiast bardzo dobitnie, iż traumy z niewoli nie tak łatwo się pozbyć. Jest to proces niezwykle czasochłonny – niektóre rany na psychice wprawdzie się zagoją, lecz blizny po nich pozostają na zawsze.

„Pustynię i morze” polecam czytelnikom, którzy chcą „wejść w głowę” porwanej osoby, zrozumieć jej trudne doświadczenia. Nie jest to, broń Boże, poradnik przetrwania, gdyż nie ma recepty na przeżycie w obliczu bezrozumnej przemocy. Publikacja ta nie pomoże nam również zrozumieć, co przyczyniło się do eskalacji piractwa w okolicach Rogu Afryki. Jestem jednak pewna, iż dla wielu osób lektura Moore'a okaże się przejmującym doświadczeniem i dostarczy tylu wrażeń, ile najbardziej wciągająca powieść bądź film, chociaż jej finał różnić się będzie od zakończenia „Kapitana Phillipsa”.

Ewa Szymczak