Trudny temat powojennych losów przemysłu lotniczego podejmowany był przez wielu autorów, m.in. A. Glassa i J.Kubalańcę czy K. Plachę. W pierwszym przypadku Autorzy koncentrują się na statkach powietrznych - produktach przemysłu lotniczego, w dodatku kończąc - mam nadzieję na razie - na roku 1970. Druga pozycja jest znacznie szersza, gdyż obejmuje całą historię przemysłu lotniczego w Polsce.

Na tym tle książka J. Grzegorzewskiego Polski przemysł lotniczy 1944-1989 stanowi opracowanie kompletne, w sposób kompleksowy i wyczerpujący opisujący omawiany okres. O kompleksowości najlepiej mówi spis treści składający się z szesnastu rozdziałów, z których każdy poświęcony jest innemu przedsiębiorstwu. Po za "wielką trójką (Warszawa, Mielec, Świdnik) mamy tu także mniejsze zakłady, jak choćby "PZL" Sędziszów" czy WSK "PZL-Poznań". Nie zabrakło też miejsca dla Instytutu Lotnictwa oraz ważnych z punktu widzenia organizacji i zarządzania tą gałęzią przemysłu Zjednoczenia Przemysłu Lotniczego i Silnikowego PZL oraz Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego "PEZETEL", bez których opis byłby niepełny. Każdy rozdział stanowi ciekawie opowiedzianą historię kolejnego przedsiębiorstwa, od chwili powstania po II wojnie światowej do? No właśnie, tu Autor wpadł w pułapkę tytułu, który ściśle domyka omawiany okres rokiem 1989. W rzeczywistości trudno jest jednoznacznie określić moment końca gospodarki socjalistycznej w przemyśle lotniczym. Granica jest nieostra. Wydaje się, że zagadnienie można rozpatrywać na dwóch powiązanych ściśle ze sobą płaszczyznach. Pierwszą są zmiany własnościowe w zakładach lotniczych i ich przejęcie przez kapitał zagraniczny. Drugim jest zmierzch produkcji statków powietrznych rodem z poprzedniego okresu lub ich dotychczasowych wersji. Niezaprzeczalnym faktem jest, że wskutek zbiegu różnych, zwykle niekorzystnych, okoliczności polski przemysł lotniczy w trakcie transformacji przeszedł liczne wstrząsy i kryzysy, w wyniku których z poprzedniej wielkości zostało niewiele. Pomimo oddzielnego rozdziału opisującego losy poszczególnych wytwórni w czasie późniejszym, Autor niekonsekwentnie opisuj niektóre z wydarzeń i konstrukcji zupełnie niezwiązanych z zakresem książki w tekście głównym, np. str. 178, 208, 214.

O wiele łatwiej było określić datę początkową - wyzwolenie kraju spod okupacji Hitlerowskiej. Większość wytwórni trzeba było odbudowywać praktycznie od zera. Głównym powodem była ewakuacja maszyn i urządzeń w głąb Rzeszy Niemieckiej oraz dalsze zniszczenia wojenne. Autor przemilcza jednak dyskretnie późniejszy rabunek pozostałego majątku przez Związek Sowiecki (np. str. 116). W książce kraj ten zresztą pokazywany jest jako przyjaciel, dostawca licencji i technologii oraz główny, bardzo dochodowy rynek zbytu. Wymownym jest, że produkcja elementów do aerobusu Ił-86 i "międzykontynentalnego samolotu komunikacyjnego Ił-96-300" jest wspominana częściej i zajmuje więcej miejsca niż np. produkcja Dromadera. Podobnie mamy "polsko-radziecki samolot rolniczy M-15", str. 393. W ogóle język, jakim napisana jest książka odpowiada bardziej okresowi Gierka niż czasom współczesnym, czego bynajmniej nie należy traktować jako wady czy chociażby słabości książki. Po części oddaje on "klimat epoki". Jest to szczególnie obecne w podkreślaniu ekspozycji statków powietrznych na targach i wystawach. Stosunek Autora do opisywanego okresu pokazuje też dwukrotnie powtarzane zdanie: "W pierwszych latach ostatniej dekady XX wieku w związku z przechodzeniem na wolnorynkowy system gospodarki w Polsce zaczął się kryzys ekonomiczny", str. 63. Zdanie fałszywe, zarówno co do przyczyn, jak i czasu początku kryzysu gospodarczego w Polsce.

Jeżeli chodzi o zakres przedstawianych wiadomości, to jest on naprawdę bardzo szeroki i ciekawy. Czasami nawet za szeroki, zwłaszcza w przypadku dokładnych opisów budowy i działania produktów z innych branż niż lotnicza. Istotnym uzupełnieniem są liczne tabele i rysunki w trzech rzutach wybranych maszyn. Co ważne, ich jakość jest zadowalająca, w odróżnieniu od wielu nieczytelnych - po prostu zbyt małych wykresów (co najmniej siedmiu) oraz wielu fatalnej jakości zdjęć, które przy dzisiejszych możliwościach technicznych nie powinny być tak niedopracowane. Tych beznadziejnych subiektywnie naliczyłem 13. Pozostając przy redakcji, jak na publikację tak poważnej instytucji jest zbyt wiele błędów gramatycznych, niepoprawnego dzielenia wyrazów oraz literówek. Redaktorzy zbytnio zaufali programowi edycyjnemu, który często, w co najmniej dwudziestu przypadkach niepotrzebnie dzieli wyrazy, np.: za kłady, str. 21; nie sprawności, str. 133.
Pomimo licznych niedociągnięć książka Polski Przemysł Lotniczy 1944-1989 powinna znaleźć się na półkach wszystkich entuzjastów lotnictwa polskiego oraz bibliotekach i czytelniach instytucji związanych z lotnictwem i wiedzę o nim propagujących.
Więcej na lot-nisko.blogspot.pl

Trudny temat powojennych losów przemysłu lotniczego podejmowany był przez wielu autorów, m.in. A. Glassa i J.Kubalańcę czy K. Plachę. W pierwszym przypadku Autorzy koncentrują się na statkach powietrznych - produktach przemysłu lotniczego, w dodatku kończąc - mam nadzieję na razie - na roku 1970. Druga pozycja jest znacznie szersza, gdyż obejmuje całą historię przemysłu...