Szkalowanie czy donoszenie to przykłady przewinień, które od małego są nam wpajane jako te najgorsze (a nie np. kradzież). Ogólnie rzecz biorąc, Polacy brzydzą się donosicielstwem, nigdy nic złego o bliźnim nie mówią, nie plotkują, a poza tym to zawsze jest wina wrogów, którzy na pewno kontrabandę podłożyli. Tak zwany przeciętny obywatel stara się tylko spokojnie żyć i nikomu nie przeszkadzać; stara się być niewidzialny. Jednak nieraz życie zmusza nas do podejmowania wyborów, które łatwe czy przyjemne nie są. Wtedy trzeba się odwołać do sumienia. Pytanie tylko: co nam ono wtedy podpowie?

Komunizm wyrządził wiele zła, ale najwięcej w strefie mentalnej. Po tych ponad czterdziestu latach rządów czerwonych kraj się wciąż podnosi. Tylko tak jak budynki można odbudować cegła po cegle, na drogi wylać nowy i świeży asfalt, a ludzi ubrać w drogie i ekskluzywne ciuchy, tak zmiana mentalności to proces żmudny, długotrwały i wcale nie jest powiedziane, że przyniesie spodziewany efekt. A na tej spaczonej ludzkiej zawiści i małości chętnie korzystała PRL-owska władza.

W swojej książce Piotr Świątkowski przytacza nam, czytelnikom, żmudny i powolny proces rozpracowywania mało znanego współcześnie pallotyna Floriana Kniotka. Budzi on wielką ciekawość w poznańskiej placówce Służby Bezpieczeństwa ze względu na posiadany paszport konsularny, który gwarantuje częste wyjazdy za granicę (przede wszystkim do Francji). Wydarzenia śledzimy z kilku perspektyw, dzięki czemu poznajemy nie tylko tytułowego księdza, ale i innych bohaterów. Każdy umiejętnie zostanie wplątany w żmudny proces inwigilowania pallotyna. Warto jeszcze zaznaczyć, że jednym z cichych bohaterów jest samo miasto, czyli Poznań. Miałem przyjemność mieszkać kilka lat w stolicy Wielkopolski i wraz z bohaterami książki bez trudu poruszałem się po tym ezoterycznym mieście, gdzie – ponoć – na Wildzie mieszka szatan.

Z początku trudno rozpoznać, czy mamy do czynienia z książką opartą na faktach, czy bardzo przekonującym wymysłem autora opartym na znalezionych teczkach. W końcu nie jest to ani reportaż, ani typowy thriller szpiegowski. Dopiero uruchomienie wyszukiwarki internetowej pozwoli co bardziej zaintrygowanym osobom dowiedzieć się, że ktoś taki jak Florian Kniotek rzeczywiście istniał i faktycznie znalazł się na celowniku Służby Bezpieczeństwa. Autor zdecydował się więc na bardzo interesujący mariaż faktów i fikcji. Posługując się zebranymi materiałami historycznymi, wykreował niezwykle przekonujący obraz tego, jak to mogło wyglądać w rzeczywistości.

Jednak nie tylko ogrom pracy włożonej w pozyskanie danych zasługuje na komplementy. Już od pierwszej strony widać, że autor umie posługiwać się językiem i robi to z niezwykłym kunsztem. Naprawdę przyjemnie jest czytać książkę, w której autor z taką swobodą, swadą i konsekwencją buduje otoczkę lat 80. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Podejrzewam, że gdyby Piotr Świątkowski napisał w ten sam sposób książkę o rybach, to i tak kupiłbym w ciemno i czerpałbym ogromną przyjemność z każdej przeczytanej strony.

Ciekawy jest również zabieg przeniesienia akcji pod koniec książki w lata współczesne. Dzięki temu możemy zaobserwować skutki wszystkich działań opisanych wcześniej. Autor uczula nas, że każde zachowanie powoduje jakieś konsekwencje. Sami dobrze wiemy, że czasem o tym zapominamy. A jednak dobrą literaturę od tej słabej różni właśnie to, że coś w nas po przeczytanej lekturze zostaje.

„Sprawa Floriana Kniotka” to naprawdę fenomenalna powieść. Wnikliwa, intrygująca i przede wszystkim bardzo dobrze napisana. Strach pomyśleć, ile jeszcze tak pasjonujących historii leży zakurzonych w sejfach i szafkach. Nie wiem, czy autor znajdzie je wszystkie, ale warto podążać tą ścieżką. Trzeba przybliżać opowieści, nieważne jak trudne. Tylko w ten sposób możemy rozwijać się jako naród, ludzie, i w końcu zmienić tę przeklętą przez komunizm mentalność.

Michał Wnuk