Roald Amundsen to chyba ostatni podróżnik i badacz ‘nowych światów’, który swoimi zrealizowanymi marzeniami bezpowrotnie zamknął romantyczną epokę odkryć geograficznych. Stephen Bown w „Amundsen. Ostatni wiking” pochylił się nad tym nieszablonowym poszukiwaczem przygód obszarów okołobiegunowych, którego pasja i niemal chorobliwa potrzeba przekraczania granic ludzkich możliwości zaprowadziły do sławy.

Odmalowana pieczołowicie w książce osobowość Amundsena, samotnika i perfekcjonisty, który za słabość uważał każdy niedopracowany element przygotowań do wyprawy, jednoznacznie pokazuje źródła jego sukcesu. Z drugiej strony kontrowersje, które mniej lub bardzie słusznie stawiały go w nienajlepszym świetle, wynikały chociażby z brytyjskiego usprawiedliwienia porażki Scotta w wyścigu antarktycznym. Dodatkowo konflikty osobowościowe, których Amundsen był stroną, z reguły były skutkiem niewystarczającego perfekcjonizmu u współpracowników. Prywatnie Amundsen był szczery i przyjacielski dla sprawdzonych towarzyszy wypraw; gotów był nawet złożyć najwyższą ofiarę wyruszając na ratunek nielubianemu Włochowi.

Chyba najciekawsze fragmenty, to opisy przygotowań i przebiegu wyprawy, która ostatecznie doprowadziła go do odkrycia Przejścia Północno-Zachodniego; zapewne była ona dla polarnika hołdem złożonym poprzednikom – Rossowi, Parry’emu i Franklinowi. Czytając te jego skrupulatne przygotowania, m.in. prześledzenie dostępnych wspomnień innych badaczy, treningi w izolacji na pustkowiach zimnej Skandynawii czy nieustępliwe poszukiwanie sponsorów sprawia, że staje się oczywiste, iż był skazany na sukces. Zastanawiał się nad każdym możliwym do przewidzenia negatywnym aspektem wyprawy. Jako uparty Norweg, od młodości wyznawał zasadę, którą wysłowił tak:

„Wydaje mi się, że to Mark Twain opowiada o człowieku, który był tak mały, że musiał dwa razy wejść przez te same drzwi, żeby go dostrzeżono.”

Sama wyprawa stanowiła dla Amundsena źródło wnikliwej obserwacji Inuitów - ludzi, którzy doprowadzili do perfekcji życie w skrajnie nieprzyjaznym klimacie. Nauczył się, że psy jako zwierzęta pociągowe i ubiór z reniferów to klucze do kolejnych sukcesów i zdobycia Bieguna Południowego. Ta druga, najsłynniejsza wyprawa, pokazała cały kunszt logistyki Amundsena i żelazną konsekwencję w realizowaniu cząstkowych celów. Bown świetnie oddał plastycznymi słowami mroźny klimat Arktyki, wszelkie niedogodności, ale i narastające napięcie zwiastujące sukces wyprawy.

Polarnik całe życie podporządkował zmaganiom z przeciwnościami surowej przyrody, zaszczyty i celebryckie życie, choć absorbowały go, to szybko nudziły i nie stłumiły ostatecznie imperatywu poszukiwania przygód. Amundsen z pasją wykorzystywał nowinki techniczne w postaci samolotu i sterowców, które przyczyniły się również do jego ostatnich sukcesów arktycznych. Wszystkie unaocznione czytelnikom przeciwności losu, opisy kolejnych kilometrów przebytych na 50-stopniowym mrozie, analizy kondycji sfor psów, ucieczki statkiem przed wierzycielami, to w sumie najlepsze fragmenty stanowiące tak około połowy książki. Jednak mam pewne niedosyty.

Moja podstawowa uwaga krytyczna do autora jest związana z rozłożeniem akcentów w książce. Co prawda sam w posłowiu tłumaczy taki właśnie układ pracy, to wciąż dla mnie końcowy efekt okazał się w kilku punktach niesatysfakcjonujący i niezrozumiały. Widać, że przygotowania i przebieg wyprawy z odkryciem Przejścia Północno-Zachodniego pokazany został spójnie (w pierwotnym zamierzeniu autora, miał stanowić główny cel publikacji). Niestety opis wyprawy na południowy biegun okazał się zbyt skrótowy, co dziwi tym bardziej, że to najsłynniejsze osiągnięcie Amundsena. Poza tym Bown zbyt dużo uwagi poświęcił na celebryckie aktywności polarnika, szczególnie opisy tournée po Ameryce, które choć czasami mocno angażowały Amundsena, to niezbyt mnie ciekawiły. Ostateczna nota, to również konsekwencja usterek związanych z myleniem kierunków (północ-południe), w szczególności w przypadku poszukiwania biegunów magnetycznych (ten północny jest na półkuli południowej, a południowy w okolicy Arktyki).

Ponieważ to jedna z niewielu biografii Amundsena po polsku, to książkę trzeba przeczytać. Już nie ma takich wikingów, dla których ciekawe jest tylko to, co nieodkryte, na granicy ludzkich możliwości. Gorąco zachęcam do lektury.

Roald Amundsen to chyba ostatni podróżnik i badacz ‘nowych światów’, który swoimi zrealizowanymi marzeniami bezpowrotnie zamknął romantyczną epokę odkryć geograficznych. Stephen Bown w „Amundsen. Ostatni wiking” pochylił się nad tym nieszablonowym poszukiwaczem przygód obszarów okołobiegunowych, którego pasja i niemal chorobliwa potrzeba przekraczania granic ludzkich...