Językoznawstwo jako dyscyplina naukowa ukształtowało się dzięki badaniom ewolucji języka. Wiek XIX i początek wieku XX to okres dominacji językoznawstwa historycznego. Stopniowo jednak punkt ciężkości w badaniach przesuwał się z diachronii na synchronię, o czym zadecydowało pojawienie się nowych teorii (zwłaszcza strukturalizmu). Językoznawstwo historyczne nie pozostało obojętne na rozwój nowych metodologii, a badacze historii języka umieli twórczo zastosować nowe teorie. Niemniej stopniowo diachronia przestawała być centralnym problemem językoznawstwa, z czasem zmalało zainteresowanie tą problematyką, szczególnie w młodszym pokoleniu. Pocieszający jest jednak fakt, że mimo dominacji modnych kierunków wciąż znajdują się nowi badacze podejmujący prace z zakresu historii języka.

Spis treści:

WSTĘP ............................................................................................................................... 9


I. Zagadnienia ogólne
BOGUSŁAW DUNAJ: Potrzeby w zakresie badań najstarszej polszczyzny............................ 13
JADWIGA KOWALIKOWA: Historia języka w perspektywie edukacyjnej ............................... 19
ZDZISŁAWA KRĄŻYŃSKA, TOMASZ MIKA, AGNIESZKA SŁOBODA: Składnia staropolska –
problemy i perspektywy badawcze ............................................................................ 29
DOROTA ROJSZCZAK-ROBIŃSKA: Gdy wiedzie nas tekst, a bohater prowadzi za rękę…
O wadach i zaletach pewnego postępowania z materiałem średniowiecznym .......... 43
MONIKA SZPICZAKOWSKA: Język Adama Mickiewicza w świetle dotychczasowych
badań – ustalenia i postulaty ...................................................................................... 53
ALEKSANDER WILKOŃ: Trwanie i jego rodzaje w języku .................................................... 65
EWA WOŹNIAK: Z warsztatu badacza semantyki historycznej – uwagi o metodzie
i źródłach .................................................................................................................... 71

II. Zabytki języka polskiego
AGNIESZKA FLUDA-KROKOS: Nowy wielki dykcjonarz J. Mći X. Daneta opata
francuski, łaciński i polski… (1743–1745) – niezbędne źródło do historii
języka polskiego ......................................................................................................... 83
JOLANTA KLIMEK: Polonika kijowskie – nierozpoznana odmiana polszczyzny
XVII stulecia? Rekonesans ........................................................................................ 91
MACIEJ MĄCZYŃSKI: Ze studiów nad słownictwem XVII-wiecznych medytacji
norbertańskich ............................................................................................................ 103
MARCELI OLMA: Listy małżeńskie z XIX wieku źródłem badań nad etykietą językową
w ówczesnej polszczyźnie familijnej ......................................................................... 113
IZABELA WINIARSKA-GÓRSKA: Szesnastowieczne przekłady Biblii na język polski
jako czynniki sprawcze rozwoju polszczyzny literackiej. Nowe propozycje
badawcze i edytorskie ................................................................................................ 123
ALEKSANDER ZAJDA: Słowa prawne w rzeczy sobie podobne Bartłomieja Groickiego ...... 133

III. Edytorstwo źródeł historycznych
MAGDALENA KIERKOWICZ: Projekt zasad wydawania tekstów staropolskich
wobec najnowszej praktyki wydawniczej .................................................................. 153
MAGDALENA SMOLEŃ-WAWRZUSISZYN, ANNA MAJEWSKA-WÓJCIK: Brachygrafia
historyczna – terminologia, stan badań i perspektywy badawcze .............................. 163
MARIA TRAWIŃSKA: Jeszcze raz o szestroku. Z badań nad rękopisem rot sądowych ......... 175
BOGDAN WALCZAK: O transkrypcji średniowiecznych zabytków językowych .................. 185

IV. Historia języka a leksykografia
DOROTA ADAMIEC: Podhasło jako element opisu leksykograficznego
w Słowniku języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku ...................................... 193
KRYSTYNA DATA: Miejsce wyrażeń funkcyjnych w Słowniku polszczyzny
Jana Kochanowskiego ................................................................................................ 201
ГАННА ДИДИК-МЕУШ: Інтерпретація службових частин мови у Словнику
української мови XVI – I половини XVII ст. ........................................................... 209
MAŁGORZATA B. MAJEWSKA: Projekt Małego słownika homonimów diachronicznych ...... 217

V. Słownictwo i frazeologia
EWA HORYŃ: Nazwy kar w XVIII-wiecznych tarnowskich księgach sądowych ............... 227
AGNIESZKA JAWÓR: Historyczna zmienność związków frazeologicznych ........................ 239
EWELINA KWAPIEŃ: Metody badania słownictwa polszczyzny standardowej XIX wieku
na podstawie danych leksykograficznych .................................................................. 251
AGATA KWAŚNICKA-JANOWICZ: Dziać i dziejać w słowiańskiej tradycji bartniczej ............. 261
PAULINA MICHALSKA: Słownik polszczyzny XVI wieku w badaniach nad regionalnym
zróżnicowaniem polszczyzny w zakresie leksyki ...................................................... 271
EWA MŁYNARCZYK: Statuty cechowe jako źródło słownictwa rzemieślniczego ................ 279

VI. Zagadnienia gramatyki historycznej
JAN FELLERER: Próba wyjaśnienia zmian walencji czasowników typu
napełnić (coś, czegoś) ................................................................................................ 289
НАТАЛІЯ ХОБЗЕЙ: Історичний та ареальний аспекти в дослідженні
дієслів із префіксом ви- ............................................................................................ 297
ALINA KĘPIŃSKA: O potrzebie spojrzenia na ewolucję fleksji polskiej
przez pryzmat funkcji końcówek ............................................................................... 311
ELŻBIETA KRASNODĘBSKA: Odrzeczownikowe nazwy osobowe w polszczyźnie
XVI wieku ................................................................................................................. 321
RENATA PRZYBYLSKA: Staropolskie i współczesne czasowniki z prefiksem roz- ............... 329
WŁADYSŁAW ŚLIWIŃSKI: O zależnościach między leksyką i składnią w poetyckich
konstrukcjach nominalnych (na przykładzie wierszy renesansowych
i barokowych)............................................................................................................. 341
RAFAŁ ZARĘBSKI: O motywacji derywatów z prefiksami obcego pochodzenia
w ujęciu historycznojęzykowym ................................................................................ 353

VII. Dialektologia a historia języka
MACIEJ RAK: Materiały gwarowe z Podhala w zbiorach Archiwum Muzeum
Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie ................................................. 367
KAZIMIERZ SIKORA: Gwarowa i ogólnopolska partykuła ci w perspektywie
historycznej i porównawczej ...................................................................................... 377
BOGUSŁAW WYDERKA: O konieczności nowej syntezy dziejów języków na Śląsku .......... 387

VIII. Varia
MONIKA KRESA: Księgi metrykalne jako źródło i program EXCEL jako narzędzie
badań antroponimicznych .......................................................................................... 399
MIROSŁAWA SAGAN-BIELAWA: Aspekt językowy integracji społecznej na ziemiach
polskich po 1918 roku (na materiale „Języka Polskiego” i „Poradnika
Językowego”) ............................................................................................................. 413
IWONA STECZKO: Stan i perspektywy badań lingwistycznych nad XIX-wiecznymi
Napisami z pomników cmentarza krakowskiego ........................................................ 421