Błaha fabułka "ku pokrzepieniu serc", ożywiająca jednocześnie resentyment wobec Czechów z jednej strony, z drugiej utrwalająca stereotyp dobrego króla Kazimierza Wielkiego - "króla chłopów". Być może w teatrze, z muzyką dałoby się z tego zrobić kiedyś niezgorszą rozrywkę, ale głębi w libretcie próżno szukać - jest tam materiał bogoojczyźniany (władca ma wspierać prawo i obywateli) nadający się może na piosenki (niezgorsze rymy, repetycje).

Autor opiera się na przekazie w kronikach Długosza, według którego król polski podczas pobytu w gościnie w 1356 u Karola IV w Pradze zapałał miłością do bogatej wdowy po Mikołaju z Rokycan, kupcu i ławniku praskim (być może też właścicielu zamku Okoř na północny zachód od miasta). Ponieważ piękna Rokiczanka bez ślubu nie chciała dopuszczać do bliższej zażyłości, król miał przekonać zaufanego opata tynieckiego Jana, by ten się przebrał za krakowskiego biskupa i udzielił parze ślubu. Inni historycy twierdzą jednak, że małżeństwo trwało do 1364 roku, i że Czeszka mieszkała na Wawelu, choć bez koronacji. Mimo małżeństwa trudno posądzać króla o dobre zamiary (choć miał być w Rokiczanie bardzo zakochany),gdyż był w tym czasie żonaty z Adelajdą heską. A choć związek z Niemką nie był udany, nie udało mu się otrzymać rozwodu, a w końcu i tę drugą żonę oddalił. Małżeństwo z Rokiczaną miało się wg Długosza zakończyć doniesieniem, iż piękna wybranka jest łysa i ma świerzb. Co rzekomo zostało potwierdzone, ale plotkuje o tym tylko Długosz. Inne źródła miały mówić o spaleniu chłopskiej chaty w Łobzowie, jakoby zasłaniającej królewskiej faworycie Wawel (może raczej letni zamek królewski w Łobzowie, bo nie wierzę, że z Łobzowa widać było kiedyś zamek wawelski - to prawie 50 km). Ten ostatni motyw wykorzystał Korzeniowski, czyniąc z Czeszki kobietę piękną, ale pyszną, złą i otoczoną czeskim dworem pochlebców.

Akcja libretta osadzona jest właśnie w Łobzowie, w którym odbywają się zrękowiny córki Szymona, sąsiada Rokiczany. Szymon jest chłopem ale i starym wiarusem Władysława Łokietka, ojca Kazimierza, z czasów zwycięskich (Płowce) walk z Niemcami. Królewskiej faworycie przeszkadza muzyka i hałasy zaręczyn, chce też powiększyć ogród, siłą wykupując dom Szymona. Spór sąsiedzki król rozstrzyga, wbrew obawom chłopów, na ich korzyść, a Rokiczana popada w niełaskę, gdyż 'zamiast nieść między lud radość z bliskości króla i praworządność, stara się wciągnąć go, by postępował wbrew przez siebie ustanowionemu prawu'.

Dr. Čeněk Zíbrt, czeski historyk i folklorysta, pisał w 1924 w wydawanym przez siebie roczniku 'Český líd', że Moniuszko zrezygnował z prac nad Rokiczaną, by sposobem ukazania Czeszki w libretcie nie okazać niewdzięczności jej rodakom, którzy wkrótce po premierze 'Halki' w Warszawie (1858) zamierzali wystawić ją w Pradze (co doszło jednak do skutku dopiero 10 lat później).

Błaha fabułka "ku pokrzepieniu serc", ożywiająca jednocześnie resentyment wobec Czechów z jednej strony, z drugiej utrwalająca stereotyp dobrego króla Kazimierza Wielkiego - "króla chłopów". Być może w teatrze, z muzyką dałoby się z tego zrobić kiedyś niezgorszą rozrywkę, ale głębi w libretcie próżno szukać - jest tam materiał bogoojczyźniany (władca ma wspierać prawo i...