Wznowiona właśnie przez Wydawnictwo Literackie antologia opowiadań Stanisława Lema bliska jest doskonałości. Między innymi dzięki temu, że oszukuje w podtytule („Antologia opowiadań według czytelników”), bo choć czytelników zapytano o preferencje, to potem opaczne wybory Stanisław Lem skorygował, zostawiając tylko to, co sam ceni i nie wahając się umieścić w zbiorze przegranych rankingu. Powstał zbiór różnorodny, ale z przewagą charakterystycznego dla Lema absurdalnego humoru i z dużą ilością filozofowania. Do tego, co może jeszcze ważniejsze, zbiór niezwykle uniwersalny. Znakomity dla czytelników takich jak ja, którzy po latach chcą sobie Lema przypomnieć i równie dobry na pierwsze z Lemem spotkanie.

Znajdziemy tu Ijona Tichego, w dwóch podróżach z „Dzienników Gwiazdowych”, w dwóch „Wspomnieniach” oraz „Kongresie Futurologicznym”, cztery recenzje nieistniejących książek z „Doskonałej próżni”, trzy bajki robotów, jedno opowiadanie o Trulru i Klaupacjuszu z „Cyberiady”, „Maskę” i jedną „Opowieść o pilocie Pirxie” („Terminusa”). Czytelnik dostaje pełny przegląd najważniejszych w twórczości Lema motywów, łatwo sam może zdecydować, co i dlaczego podoba mu się najbardziej. Nie ma tu tekstów słabych, większość jest znakomita, ja wyrzuciłabym trzynastą podróż Ijona Tichego, nie dlatego że jest złym opowiadaniem, ale, według mnie, najsłabszym w antologii i sadzę, że przy jej wyborze wygrała zasada, że trzeba wyraźny, poprawny profil polityczny autora gdzieś w tekście zamieścić.

Zabrakło mi dwóch rzeczy. Po pierwsze dla zaspokojenia mojej plotkarskiej ciekawości, umieszczenia gdzieś w książce owego rankingu, na podstawie którego nie powstała (za to bez szkody dla czytelnika można by skrócić dość nużące posłowie Jerzego Jarzębskiego). Po drugie na końcu każdego opowiadania chętnie przeczytałabym datę jego powstania (podaną tylko przy Masce) i tytuł tomu z którego tekst pochodzi, co zresztą jest w ogóle dobrą praktyką przy antologiach.

Czym Lem może dzisiaj zaskoczyć czytelników? Moim zdaniem przede wszystkim dwiema rzeczami: wspaniałą językową ekwilibrystyką, biorącą się z świetnego wyczucia brzmienia słów (będzieje na określenie analogicznej do historii nauki, ale traktującej o przyszłości to absolutny, prześmieszny majstersztyk) i poczuciem humoru - każdy wielbiciel absurdu powinien Lema poznać: Ijon Tichy i Trulr to gwiazdy na tym samym firmamencie co Monty Python. Natomiast mnie osobiście Lem najbardziej zaskoczył pilotem Pirxem: czytałam zbyt dawno, nie pamiętałam, że to jest tak dobre. "Terminus" jest wyśmienicie skonstruowanym opowiadaniem, z nastrojem, którego nie powstydziłby się najlepszy horror, z wyborną scenografią i wyrazistymi bohaterami. Chciałabym to zobaczyć jako hollywoodzki film.

A jako że cała rzecz (w teorii) wzięła się z rankingu, przyznam, że mój numer jeden to "Elektrybałt Trulra". Trulr, co się byle trudnościom nie kłaniał, skonstruował tak cudowną maszynę piszącą wiersze, że płakałam rzewnymi łzami, co odrobinkę zawdzięczam też Klaupacjuszowi. Warszawskie Centrum Mikołaja Kopernika, ma podróbkę tej machiny. Wspominam, bo choć daleko jej do lemowej doskonałości, ona również potrafi rozśmieszyć do łez. Kolejne z opowiadań tomu, "Kongres futurologiczny", zawsze wydawało mi się absolutnym minimum, które wypada z Lema znać. W idealnej harmonii splata się tu niezwykła wizja (dzięki niemu niezależnie od zachwytu pierwszym "Matrixem" można było z wyższością kręcić nosem: tak, tak świetne, ale nasz Lem wymyślił to 30 lat temu) i równie niezwykłe poczucie humoru. Bardzo dobrze też, że w zbiorze znalazła się stosunkowo słabo znana "Maska": dziwna, baśniowa powiastka filozoficzna (bardzo interesujące są te rozważania o wolnej woli) o fabule horroru i zarazem chyba najdoskonalsza ilustracja warsztatu pisarza w kreowaniu nastroju.

Polecam wszystkim.

Agnieszka Ardanowska