"Rozumiem, że chcecie pozostać neutralni, ale zapewniam was, że jest to niemożliwe. Mocarstwa po prostu na to nie pozwolą." - stwierdził w 1939 roku Stalin, komentując sytuację Finlandii. Tak też się stało - strategiczna kolej murmańska i bogate złoża niklu stanowiły łakomy kąsek tak dla III Rzeszy, jak i aliantów. Współpraca Finów z Niemcami, trwająca do 1944 roku, to wciąż temat nieprzepracowany, tabu, budzący ogromne kontrowersje i gorące emocje. Próbę zmierzenia się z niechlubną przeszłością, niewygodnym wojennym epizodem, podjęła młoda, acz wielokrotnie nagradzana fińska pisarka. W "Akuszerce", powieści, która zdobyła uznanie zarówno wśród czytelników, jak i krytyków na całym świecie oraz doczekała się ekranizacji, Kettu opowiada historię miłości esesmana i fińskiej akuszerki, rozkwitającą w niemieckim obozie jenieckim w Laponii; miłości kuriozalnej, zdawałoby się niemożliwej, nie mającej prawa się narodzić, rozwinąć i doczekać spełnienia, okupionej straszliwą ceną. Po raz kolejny okazało się prawdziwe powiedzenie, że życie pisze bardziej niesamowite scenariusze, niż jest zdolna spłodzić wyobraźnia pisarza; Katja Kettu osnuła fabułę swojej powieści na motywach historii rodzinnej swoich dziadków, która doczekała swego smutnego finału czterdzieści lat po zakończeniu wojny; historii, choć jednostkowej, to jednak uniwersalnej, będącej opowieścią o miłości i poświęceniu, winie, karze i desperackich próbach pozbycia się wyrzutów sumienia, granicach człowieczeństwa; o tym, jak wojna wydobywa z ludzi najgorsze cechy i pozwala przekonać się, do czego tak naprawdę są zdolni, wpisująca się w historię Finlandii i życiorysy wielu jej mieszkańców.

Rok 1944, Laponia.
Krzywe Oko, nazywana przez sąsiadów czerwonym bękartem i otoczona ich pogardą jako bezpłodna dziwaczka, jest miejscową akuszerką. Pewnego dnia monotonię jej życia przerywa przypadkowe spotkanie z nowoprzybyłym esesmanem i fotografem wojennym, Johannem Angelhurstem, oddelegowanym do pobliskiego niemieckiego obozu jenieckiego w Titowce, gdzie ma do wykonania kolejne makabryczne zadanie. Dziewczyna zakochuje się w nim na zabój i aby być bliżej niego, zgłasza się jako ochotniczka do pracy w obozie. Początkowo nie zdaje sobie sprawy, jak potworne obowiązki przyjdzie jej wykonywać; cieszą ją awanse sadystycznego komendanta obozu, poważanie, jakim cieszy się wśród jego podwładnych oraz możliwość codziennego widywania ukochanego. Sytuacja Krzywego Oka i jej status zmieniają się diametralnie, kiedy Finlandia podpisuje rozejm z ZSRR, a Niemcy z sojuszników stają się nagle wrogami; akuszerka przekonuje się, jak łatwo z prześladowcy stać się ofiarą i jak bardzo nic nie można na to poradzić… Tymczasem wycofujący się z Laponii Niemcy niszczą dowody istnienia obozu i zacierają ślady swych zbrodni – w ogólnym chaosie Krzywe Oko próbuje ocalić nie tylko siebie, ale i życia tych, którzy nieoczekiwanie znaleźli się pod jej opieką – i to zanim na teren obozu wkroczą Rosjanie.

Powieść Katji Kettu jest dla czytelnika prawdziwym wyzwaniem. Choćby w swej najbardziej zasadniczej warstwie, językowej. Proza fińskiej pisarki jest równie surowa, szorstka, kanciasta, nieociosana, jak jej bohaterowie – ludzie prości, by nie rzec prymitywni, nie nawykli do wyrażania swoich myśli i uczuć, skoncentrowani na zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, walce o przetrwanie – tak z dziką, północną przyrodą, jak i w wojennej rzeczywistości. Ciężko czytelnikowi wgryźć się w tę specyficzną prozę, wczuć w emocje, odczucia i refleksje bohaterów; prozę zbudowaną z prostych, niewyszukanych słów, z naturalistycznych, a momentami wręcz turpistycznych opisów wojennego koszmaru, stroniącą od niedopowiedzeń, boleśnie dosadną i dosłowną, nie pozostawiającą pola dla wyobraźni, często przekraczającą granice dobrego smaku (zwłaszcza fragmenty opowiadające o traktowaniu więźniarek w obozie), językiem naszpikowanym wulgaryzmami, szczególnie tymi związanymi z aktem prokreacji, mocno zabarwionymi emocjonalnie i, o dziwo, znacznie dobitniej obrazującymi stany emocjonalne bohaterów, niż gdyby ująć je w poetyckie czy metaforyczne ramy. Z drugiej strony – momentami proza staje się nieoczekiwanie poetycka i liryczna, może nie w sposób wysublimowany, ale wzruszająco prosty, trochę nieporadny, nieoczywisty i bezpretensjonalny, zaś kontrast pomiędzy jednym i drugim podkreśla dwie istotne rzeczy: niszczącą, dziką, pierwotną siłę uczucia bohaterki, jej zaciętą determinację w dążeniu do celu, a jednocześnie bezbronność wobec uczucia, które spadło na nią nieoczekiwanie i pochłonęło całkowicie oraz piękno rozkwitającej miłości w skrajnie niesprzyjających okolicznościach; miłości, która nie powinna pojawić się w ogarniętym wojennym szaleństwem świecie, a już na pewno nie pomiędzy dumnym esesmanem, przedstawiciele rasy panów a prostą, fińską akuszerką. Okrucieństwo i brzydota, liryzm i piękno przeplatają się w tej niezwykłej, magicznej prozie, definiując rzeczywistość, w jakiej przyszło żyć bohaterom, łączące ich uczucie oraz ich samych – a wszystko to uderza czytelnika już w warstwie językowej, odpychając, szokując i fascynując na przemian.

Kolejnym wyzwaniem jest zmierzenie się z warstwą fabularną, historią Johannesa i Krzywego Oka – tę odbiorca musi poskładać sam, gdyż losy bohaterów przypominają rozsypane puzzle. Zaburzona chronologia wydarzeń, przeplatające się fragmenty listów i zapisków, liczne retrospekcje i różne punkty widzenia nie ułatwiają czytelnikowi zadania, jednak stopniowo odsłaniają dramatyczną historię, której głębię i grozę dostrzegamy między innymi dlatego, że należało przedrzeć się przez kolejne jej warstwy. Jednak to nie historia esesmana szokuje i bulwersuje najbardziej – wszak nazistowskie zbrodnie ludobójstwa w obozach koncentracyjnych podlegają jednoznacznej ocenie moralnej, koniec kropka. Fakt, że Johannesa dręczą koszmary związane z masowymi egzekucjami na Ukrainie, w których brał udział, są dla Krzywego Oka świadectwem jego wrodzonej dobroci, łagodnego charakteru, szlachetnej natury. I to tak naprawdę jest najbardziej przerażające: portret głównej bohaterki i to, jak zmienia się pod wpływem rodzącego się uczucia, do czego jest w stanie się posunąć dla ukochanego mężczyzny, kiedy walczy o miłość i ocalenie swego dziecka – a jest gotowa na wszystko. „Akuszerka” pokazuje całą gamę uczuć i emocji, jakie targają zakochaną kobietą: od ślepego zauroczenia, poprzez destrukcyjną zazdrość graniczącą z nienawiścią, zwierzęce przywiązanie, gwałtowną namiętność po duchową więź dającą poczucie spełnienia. Ukazuje siłę jej determinacji w dążeniu do celu, nie liczenie się z nikim i niczym, co w barbarzyńskiej, wojennej rzeczywistości, nabiera tym bardziej dramatycznego wymiaru. Kettu uświadamia, jak cienka granica dzieli kata i ofiarę, czy też raczej pokazuje, że ofiara i prześladowca mogą współistnieć w jednej osobie i tylko od okoliczności zależy, które oblicze pokażemy światu. Zakochana kobieta to pierwotna siła, niepowstrzymana furia, bez skrupułów usuwająca wszelkie przeszkody ze swej drogi, korzystająca z wszelkich dostępnych środków – w tym ze swej mocy dawania i odbierania życia – a jednocześnie zdolna do największych poświęceń w imię miłości. Fińska pisarka namalowała portret kobiety wielowymiarowej, kontrowersyjnej, budzącej skrajne emocje – od odrazy po współczucie i fascynację. Jej bohaterka sama dokonuje życiowych wyborów, balansuje na granicy człowieczeństwa, walczy o miłość – i ponosi wszelkie tego konsekwencje. Prowokuje do refleksji nie tylko na poziomie psychologicznym, ale i w kontekście historycznym; „tyle o sobie wiemy, ile nas sprawdzono”, a wojenna rzeczywistość chyba najskuteczniej weryfikuje nasz o sobie osąd i to najczęściej nie w sposób, jakiego byśmy sobie życzyli.

„Akuszerka” to zaskakująca siłą wyrazu, budząca grozę, a zarazem piękna opowieść – o miłości, destrukcyjnej i niosącej ocalenie, za którą wojenna rzeczywistość prędzej czy później odbierze swoją zapłatę, o tym, do czego zdolna jest kobieta walcząca o swoje szczęście, o granicach człowieczeństwa, winie, karze i wyrzutach sumienia, których nie sposób się pozbyć. O piekle na ziemi, które stwarzamy sobie sami. O ludzkiej naturze, przerażającej i cudownej jednocześnie.

"Rozumiem, że chcecie pozostać neutralni, ale zapewniam was, że jest to niemożliwe. Mocarstwa po prostu na to nie pozwolą." - stwierdził w 1939 roku Stalin, komentując sytuację Finlandii. Tak też się stało - strategiczna kolej murmańska i bogate złoża niklu stanowiły łakomy kąsek tak dla III Rzeszy, jak i aliantów. Współpraca Finów z Niemcami, trwająca do 1944 roku, to...