To jest opowieść o facecie, który doznał traumy podczas II wojny - wywózka rówieśników i towarzyszy zabaw, Żydów - i po 30 latach, podczas pobytu w sanatorium, wspomina przeszłość (1947), w której te dzieci żyją i wszyscy się razem bawią i doświadczają ponurych sytuacji - polityka, morderczy ubek, "leśni" plus elementy magiczne (np. anioły, telepatia, rozmawianie z postaciami z obrazów, przyjmowanie na siebie empatycznie traum innych ludzi, co ich wyzwala psychicznie – tę ostatnią zdolność miała rzekomo siostra bohatera). Taki miszmasz, w którym fakty mieszają się z fantazją. Pamięć, która łagodzi tragizm wydarzeń z przeszłości. Bo nie można pogodzić się z tym, że nie dało się wywożonym pomóc. I do tego bohater widzi „duchy” tych dzieci w sanatorium, po 30 latach, kiedy już uświadomił sobie, co zdarzyło się naprawdę – w 1942 i w 1947, i staje załamany i bezradny w obliczu nagiej przeszłości.

Znak, wydawca pierwszej ewidentnie fantastycznej powieści Saramonowicz - Trygław władca losu (2016), 1 tom sagi fantasy Xięgi Nefasa – przedstawia ją jako „uznaną autorkę świetnych horrorów”, co należy raczej rozumieć jako horrory psychologiczne, bowiem powieści Siostra (1996) i Sanatorium (2005) wprawdzie zawierają elementy fantastyczne, ale ich świat przedstawiony, choć niejednoznaczny, jest światem psychiki bohaterów, w których rozgrywa się akcja. Ten świat jest zdecydowanie subiektywny, a więc niewiarygodny.

Sanatorium jest horrorem tylko w tym sensie, że pokazuje autentycznie przeżycia z czasu wojny i po wojnie, przed którymi umysł bohatera broni się, fałszując przeszłość... Owszem, można by dyskutować, czy siostra bohatera rzeczywiście obdarzona jest talentem albo co tak naprawdę przydarzyło się w sanatorium bohaterowi, ale przecież nie warto, bo nie da się tego rozstrzygnąć. Można powiedzieć tylko tyle, że chodzi raczej o subiektywne wytwory umysłu, który próbuje zaleczyć traumatyczne rany. Że generalnie Sanatorium to właściwie opowieść "z drugiej ręki", bo przecież wizja przeszłości w umyśle bohatera jest mozaiką zbudowaną z elementów prawdziwych i zmyślonych.

Sanatorium jest ładnie napisane, z suspensem (kto zabił ubeka?) i przypomina mi Człowieka epoki (1971) Ireneusza Iredyńskiego, także subiektywnego w opisie rzeczywistości, przefiltrowanej przez umysł bohatera - przedstawiciela pokolenia lat 60.), choć w tym akurat wypadku mamy do czynienia z groteską o korzeniach witkiewiczowsko-gombrowiczowskich. Sanatorium jest za to zdecydowanie bardziej dramatyczne i drastyczne.

To jest opowieść o facecie, który doznał traumy podczas II wojny - wywózka rówieśników i towarzyszy zabaw, Żydów - i po 30 latach, podczas pobytu w sanatorium, wspomina przeszłość (1947), w której te dzieci żyją i wszyscy się razem bawią i doświadczają ponurych sytuacji - polityka, morderczy ubek, "leśni" plus elementy magiczne (np. anioły, telepatia, rozmawianie z...