Syria, kraj z niezwykle bogatą historią i kulturą, kojarzy się dziś Europejczykom głównie z trwająca tam dziś wojną domową, podbijającym jej tereny Państwem Islamskim i falami nigdzie niechcianych uchodźców masowo opuszczających ten kraj. Tak przedstawiają nam Syrię media, a jak widzą ją jej mieszkańcy, artyści którzy z różnych powodów także musieli emigrować? Jedną z takich osób jest Rafik Schami, pisarz, autor monumentalnej (936 stron) powieści „Ciemna strona miłości”.

Osią tego utworu są losy Farida Musztaka, młodego mieszkańca chrześcijańskiej dzielnicy Damaszku, urodzonego w 1940 roku. Powieść przedstawia 29 lat jego życia – trudną miłość do Rany Szachin pochodzącej z wrogiego jego rodzinie klanu, wzmożoną aktywność polityczną która o mały włos nie doprowadziła go do śmierci, oraz codzienne życie w Damaszku w okresie intensywnych przemian politycznych. Jednak „Ciemna strona miłości” to nie tylko życiorys Farida. Poznajemy także losy jego rodziców, dziadków od strony ojca i matki, dzieje waśni pomiędzy klanem Musztaków i Szachinów, a także krótsze i dłuższe historie z życia znajomych Farida lub ludzi o których tylko przypadkowo słyszał. Dużo miejsca zajmują też opisy fascynujących obyczajów, wierzeń, rytuałów o których wielu Europejczyków nie ma pojęcia lub myśli, że są one reliktem przeszłości. Nieprawda, wciąż pozostają żywe i odgrywają ważną rolę w życiu codziennych Arabów.

Konstrukcja „Ciemnej strony miłości” fachowo nazywa się powieścią szkatułkową – jedna historia jest przyczynkiem do rozpoczęcia kolejnej, ta zaś następnej i następnej. Sam autor jednak w Posłowiu przyrównuje ją do mozaiki – każda historia może funkcjonować jako oddzielny kawałek, ale tylko razem są w stanie stworzyć piękną, porywającą całość.
Akcja powieści toczy się spokojnie, leniwie wręcz. Czasami miałam wrażenie, że czytając ją poznaje dosłownie każdy dzień, każdy krok jego bohaterów. Są tu opisane zarówno wydarzenia mające wpływ na całe ich życie, a nawet na dalsze istnienie syryjskiego państwa, jak i epizody wydające się kompletnie bez znaczenia, jak dziecięce gry i zabawy popularne w Damaszku w latach 60-tych, ceremoniał wizyt w hammamie (publiczna łaźnia), czy też rytuał picia kawy z kardamonem. Te ulotne chwile o których po latach już się nie pamięta, mechaniczne czynności do których nie przywiązuje się wagi tworzą jednak życie człowieka oraz kulturę i obyczajowość w której wzrasta, dlatego też właśnie opowieści o nich budują klimat czasów w których żyli bohaterowie „Ciemnej strony miłości”.

Powieść składa się z 28 ksiąg pogrupowanych w osiem kategorii, z których każdą przypisać można do innego gatunku literackiego. I tak np. „Księgi miłości” przypominają romans, „Księgi klanu” sagę rodzinną, „Księgi śmiechu” zbiór zabawnych anegdot, a „Księgi bytu” nowele i opowiadania obyczajowe.

„Ciemna strona miłości” wpisuje się również w konwencję powieści postkolonialnej opowiadających o krajach Trzeciego Świata będących pod rządami państw europejskich. Wpływ kolonializmu widoczny jest również w życiu bohaterów powieści Rafika Schamiego, zwłaszcza w pokoleniu rodziców Farida i Rany. Służalczość i uległość wobec Europejczyków, niemożność stawienia im oporu pomimo ogromnej przewagi liczebnej Arabów, determinowała postępowanie Syryjczyków w czasach gdy ich kraj na przemian przechodził z rąk francuskich w angielskie. Ta wryta głęboko w mentalność Arabów bierność jest jednym z czynników sprawiających, że wiele państw tego regionu wciąż nękana jest rozmaitymi konfliktami wewnętrznymi i zewnętrznymi i pozostaje daleko w tyle za wysoko rozwiniętą Europą. Doskonale ilustruje ten stan rzeczy celne przemyślenie Eliasa, ojca Farida: „Wiele lat później Elias opowiadał, że w tym najgorszym momencie swego życia pojął całą nędzę Arabów. Trzech Syryjczyków niewolniczo pomagało skorumpowanemu, tchórzliwemu Francuzowi torturować swego rodaka”.

Koran, hadisy, baśnie tysiąca i jednej nocy to klasyczne już dzieła, z których ludzie na całym świecie czerpią dziś wiedzę o kulturze arabsko-muzułmańskiej. Odnoszą się one jednak do czasów starożytnych, dziś już zdających się być odległą legendą. Powieść „Ciemna strona miłości” może stać się ich godną kontynuatorką, przedstawiającą współczesną tradycję, historię i obyczajowość tego kręgu kulturowego, dziś kojarzącego się (błędnie!) wyłącznie z terroryzmem i radykalnym islamem.

Recenzja pochodzi z mojego bloga "Świat Powieści" - http://swiat-powiesc.blogspot.com/

Syria, kraj z niezwykle bogatą historią i kulturą, kojarzy się dziś Europejczykom głównie z trwająca tam dziś wojną domową, podbijającym jej tereny Państwem Islamskim i falami nigdzie niechcianych uchodźców masowo opuszczających ten kraj. Tak przedstawiają nam Syrię media, a jak widzą ją jej mieszkańcy, artyści którzy z różnych powodów także musieli emigrować? Jedną ...