8 tysięcy woluminów – bibliotekę tych rozmiarów zgromadzili i zostawili po sobie Wilhelm i Jakub Grimmowie. Lwia część imponującego zbioru niemieckich pisarzy i uczonych znajduje się w Berlinie.

Skąd więc Poznań? Pod koniec XIX wieku, w ramach krzewienia niemieckiej kultury na wschodzie, do Poznania trafiły książki, które berlińska biblioteka posiadała w przynajmniej dwóch egzemplarzach. Kolejne, jak wynika z ustaleń, znalazły się w poznańskiej bibliotece uniwersyteckiej w związku z zabezpieczaniem porzuconych księgozbiorów po wojnie.

Wyjątkowe odkrycie w poznańskiej bibliotece

Że w Polsce znajdują się książki należące do Grimmów, wiadomo było od 2002 roku. Wtedy to w „Katalogu inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu” prof. Wiesław Wydra zamieścił informację o sześciu woluminach (ośmiu inkunabułach i jednym starym druku z XVI w.) z prywatnej biblioteki Jakuba i Wilhelma Grimmów.

W 2023 roku prof. Eliza Pieciul-Karmińska, która od lat bada twórczość braci Grimm, i kustosz Renata Wilgosiewicz-Skutecka postanowiły podjąć poszukiwania i sprawdzić, czy w zasobach uczelnianej biblioteki mogą znajdować się jeszcze inne książki z księgozbioru Grimmów. Punktem wyjścia była tu praca Ludwiga Deneckego, który przez dziesięciolecia katalogował książki z prywatnego księgozbioru braci Grimm. Cześć z nich oznaczył jako „zagubione”.

Poszukiwania trwały niemal pół roku. Jak mówią naukowczynie:

Nie 6, a 33 książki

Efekt? Odnalezienie kolejnych 27 woluminów pochodzących z prywatnego księgozbioru braci Grimm, które od zakończenia II wojny światowej uchodziły za zaginione. Odkrycie zamyka istotną lukę w księgozbiorze Grimmowskim.

Jak podkreślają prof. Eliza Pieciul-Karmińska i Renata Wilgosiewicz-Skutecka, książki mogą znacznie przyczynić się do rozwoju współczesnych badań grimmowskich, a ponadto dają nadzieję, że w zbiorach poznańskiej biblioteki znajdują się też inne – uważane za zaginione – pozycje z prywatnej biblioteki Jakuba i Wilhelma.

Pytam, czy wobec tego planowane są dalsze poszukiwania. – Prowadzimy i będziemy nadal prowadzić nasze badania proweniencyjne na zbiorach starych druków i w historycznym księgozbiorze Kaiser-Wilhelm-Bibliothek (K-W-B), choć poszukiwania oparte na katalogu Ludwiga Deneckego zostały zasadniczo zakończone – odpowiadają naukowczynie. – Jest jednak prawdopodobne, że wśród milionów książek, w tym pochodzących z XIX w. i z kolekcji K-W-B, oraz dziesiątków tysięcy starych druków znajdujących się w magazynach BUP wciąż jeszcze czekają na odkrycie kolejne egzemplarze Grimmów.

Oryginalne zapiski Grimmów

Co niezwykle istotne, odnalezione książki zawierają zapiski wykonane rękoma Jakuba i Wilhelma. Co notowali bracia? – Zapiski Jakuba i Wilhelma Grimmów znajdujące się w odnalezionym fragmencie księgozbioru to ślady ich lektury i metody pracy, badacze zaznaczali w tekstach interesujące ich motywy, postaci, miejsca – wskazują prof. Eliza Pieciul-Karmińska i Renata Wilgosiewicz-Skutecka.

Naukowczynie podkreślają, że notatki te mają ogromną wartość dla badań nad spuścizną Grimmów, gdyż mogą dać wgląd w metodę ich pracy oraz dobór motywów. – Zapiski te już teraz są przedmiotem moich badań – zaznacza prof. Pieciul-Karmińska. Dodaje, że aby dowiedzieć się więcej, konieczne byłoby rozpoczęcie wspólnych niemiecko-polskich badań nad opisem i opracowaniem notatek.

Autorki literackiego odkrycia zwracają uwagę, że księgozbiór braci Grimm jest traktowany w Niemczech jako osobny przedmiot badań. W berlińskiej bibliotece wystawiony jest w kształcie możliwie przypominającym księgozbiór, jakim Jakub i Wilhelm posługiwali się za swojego życia. 

Pytane, czy sprawą zainteresowali się już niemieccy badacze, naukowczynie odpowiadają: – Fragmentem księgozbioru Jakuba i Wilhelma Grimmów przechowywanym w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu już teraz zainteresowani są badacze z Katedry Badań Grimmowskich Uniwersytetu w Kassel (m.in. prof. Holger Ehrhardt). Między innymi na ich prośbę został zeskanowany inkunabuł „Gesta Romanorum” (Strassburg, 1489). 

Dodają, że wszystkie inkunabuły z BUP są dostępne w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej. – W planach mamy zdigitalizowanie wszystkich książek pochodzących z księgozbioru braci Grimm – zapewniają.

„To zadanie na dziesiątki lat pracy”

Na zakończenie, przepraszając za dyletanckość, pytam, czemu poszukiwania podjęto dopiero po przeszło 20 latach od odnalezienia pierwszych woluminów. Badaczki wyjaśniają:

Na zakończenie warto wspomnieć, że prof. Eliza Pieciul-Karmińska jest zarówno tłumaczką, jak i autorką licznych wyborów baśni Jakuba i Wilhelma Grimmów. W jej dorobku znajdziemy najświeższe, załączone przeze mnie na początku tekstu „Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm”, wydane w 2023 roku, a także „Baśnie wybrane braci Grimm” czy „Baśnie braci Grimm, cz. 1” i cz.2.